Op 3 oktober 2018 presenteerde de voltallige Nederlandse luchtvaartsector het plan ‘Slim én duurzaam’. Hoewel dit plan nog schamel afsteekt tegen de Nederlandse klimaatdoelstellingen biedt het wel aanknopingspunten voor de overheid om luchtvaart in haar klimaatbeleid op te nemen.

Dit plan is een nationaal antwoord op de steeds urgentere klimaatproblematiek. En dat is opmerkelijk, want volgens het Parijse klimaatakkoord valt de internationale luchtvaartsector formeel niet onder de verantwoordelijkheid van landen. Die ligt bij de internationale burgerluchtvaartorganisatie van de VN, de ICAO. De ICAO kwam in 2016 met plannen. Deze plannen hebben niet alleen een zwakke doelstelling – de emissies vooralsnog constant houden vanaf 2020 tot 2030 of zelfs 2050 – maar worden ook niet gedekt door concrete emissiereducties binnen de sector. Het belangrijkste concrete plan bestaat uit een compensatieprogramma. Ofwel: ‘wij betalen wel iets, maar alleen om anderen  hun emissies sneller te laten verminderen’. Omdat vanaf ongeveer 2070 wereldwijd de luchtvaart meer CO2 uitstoot dan in Parijs voor alle sectoren samen is afgesproken is dat uiteindelijk onmogelijk. Kortom, al in 1997 kreeg ICAO de verantwoordelijkheid voor de internationale luchtvaartemissies bij de VN maar dit heeft tot nu toe alleen geleid tot onderhandelingen over de laatste vijftien jaar zonder concrete emissiebeperking als resultaat.

Zonder het luchtvaartplan zullen ook de Nederlandse bunkeremissies al in 2040 hoger zijn dan de emissies waar de rest van Nederland zich aan heeft verbonden. Kan ‘Slim én duurzaam’ een verschil maken? Het beoogt  de emissies met 35% te verminderen in 2030. Onderstaande figuur laat zien dat het plan, als het werkt, weliswaar in absolute zin een daling van de luchtvaartemissies in kan zetten, maar dat die daling schamel afsteekt ten opzichte van wat alle andere sectoren geacht worden te doen. Ook is het effect van het plan in 2050 ongewis, wat de term ‘duurzaam’ op zijn minst voorbarig maakt. 

Figuur: CO2eq-emissies van heel Nederland volgens de klimaatwet en in twee luchtvaartscenario’s.

Kan het plan ook werken? Er zijn vijf maatregelen: optimaliseren van vliegroutes (-7% CO2 emissies), hogere luchthaventarieven voor oude vliegtuigen (-3%), duurzame biobrandstoffen (-11%), radicale vlootvernieuwing (-15% maar alleen door de reguliere vlootvernieuwing), en vervanging korte vluchten door de trein (-1%). Van dit rijtje zijn de plannen voor alternatieve brandstoffen ambitieus. De afgelopen vijftien jaar heeft KLM het aandeel biobrandstoffen opgevoerd tot een promille. Het plan wil dit in 12 jaar naar 11% opvoeren. Maar dat lukt niet met alleen biobrandstoffen zoals Sierk de Jong in zijn recente proefschrift liet zien: voor Europa zit er tot 2030 niet meer dan 10% in. Of je komt uit op niet-duurzame biobrandstoffen en dat wil natuurlijk niemand. Gelukkig is in een zijlijn van ‘Slim én duurzaam’ te lezen dat de KLM betrokken is bij de ontwikkeling van e-fuels, synthetische brandstof uit duurzame elektriciteit en pure CO2. De productie hiervan is in enkele jaren fors op te schalen: alle benodigde processen draaien al decennia in de chemische industrie. Alleen het winnen van CO2 direct uit de atmosfeer, waarmee een echt circulaire luchtvaart zou ontstaan, ontbreekt daarin nog. Maar 50% echte reductie kan binnen tien-twintig jaar als we dat willen.

Reguliere vlootvernieuwing levert in het plan de grootste bijdrage, maar had al in de trend moeten zitten – het is immers ‘regulier'. Wat we nodig hebben is een versnelling van de vlootvernieuwing. Tijd voor KLM om de bestaande order voor vier Boeings 737-800 om te zetten in de veel zuiniger gloednieuwe B737-9 MAX? Uiteraard is het ook goed dat de Nederlandse luchtvaartindustrie volop meedoet bij de ontwikkeling van radicale technologie zoals elektrisch vliegen, maar het is zeker dat deze oplossingen niet op tijd zullen komen om de luchtvaart wereldwijd binnen de Parijse doelstelling te passen. De substitutie van een aantal korte vluchten (Brussel, Parijs, Frankfurt) door de trein gaat alleen echt CO2 besparen wanneer die slots verdwijnen en niet worden ingezet voor vluchten over langere afstanden.

Ondanks genoemde onzekerheden ben ik blij met ‘Slim én duurzaam’. Ten eerste erkent de sector daarmee dat zij verantwoordelijk is voor haar emissies en, preciezer, voor de in Nederland getankte bunkerbrandstoffen. Dat is een helder signaal naar de politiek om die verantwoordelijkheid ook te nemen en internationaal te bepleiten dat de CO2-emissies van de internationale luchtvaart niet langer door de ICAO worden gereguleerd. De luchtvaartgroeidoelstelling van de ICAO maakt het voor deze organisatie onmogelijk de benodigde radicale klimaatmaatregelen te nemen. Voorts is belangrijk dat de sector uitgaat van een scenario met lage groei. Men realiseert zich kennelijk dat reductie onmogelijk wordt in een scenario met hoge groei. Ook dat signaal kan de politiek oppikken door de voorgestelde CO2-reductie integraal in de Klimaatwet op te nemen als doelstelling en zo mogelijk als norm voor de hoeveelheid vliegtuigbrandstoffen die getankt kunnen worden. Tevens zal Nederland met de EU en andere landen sterk moeten lobbyen om de verantwoordelijkheid voor internationale luchtvaart bij de ICAO weg te halen en via de nationale bunkers onder verantwoordelijkheid van landen te brengen. Zeker grote landen, met veel binnenlands luchtverkeer, zullen daar graag in mee gaan want die zitten wel met de emissies van die binnenlandse vluchten. Als dat gebeurt denk ik dat die vlootvernieuwing bij KLM versnelt en dat ook de optie van e-fuels een hogere prioriteit zal krijgen. Maar dat is uiteindelijk aan de sector natuurlijk. De overheid dient zich te beperken tot de randvoorwaarden – een dalende emissie - om tot een circulaire luchtvaart te komen.

 Bron: Slim én duurzaam. Actieplan Luchtvaart Nederland: 35% minder CO2 in 2030. Link: https://www.deingenieur.nl/uploads/media/5bb4c28d79f63/Actieplan-Slim-en-duurzaam-Luchtvaart-Nederland_Innovatief-Duurzaam.pdf.

Nadere inlichtingen: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken., +31-(0)6-23731708.