Het niveau van investeringen in duurzame energie staat in schril contrast met de benodigde financiële stromen om (beleids)doelstellingen te behalen. Zowel de private als de publieke sector hebben een rol te vervullen om dit gat te dichten. Innovatieve financieringsinstrumenten, al dan niet geïnitieerd door de overheid, kunnen gebruikt worden om private financieringsstromen te stimuleren. SEO Economisch Onderzoek keek in opdracht van Duisenberg School of Finance hoe de wetenschap aankijkt tegen de financiering van duurzame energie.
De transitie naar duurzame energie is van groot belang - om klimaatveranderingen te voorkomen, om de groeiende economie van smeerolie te kunnen blijven voorzien en om de met onzekerheid omgeven afhankelijkheid van een beperkt aantal leveranciers van fossiele energie te reduceren. De schattingen voor de benodigde investeringen lopen sterk uiteen, afhankelijk van de gebruikte methode en scope. Ter illustratie: Sir Nicholas Stern kwam in 2006 in de ‘Stern Review’ tot jaarlijkse, mondiale investeringen ter grootte van 1% van het bbp om de ergste gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan, toentertijd kwam dit overeen met US$ 540 mld per jaar. In 2006 bedroegen de mondiale investeringen in duurzame energie slechts US$ 113 mld. In de jaren daarna steeg dit tot een bedrag van US$ 243 mld aan investeringen in 2010 – ver verwijderd van het door Stern gedefinieerde doel. Ook andere bronnen wijzen op een enorm gat tussen de benodigde investeringen en de beschikbare financieringsstromen.
De politieke en maatschappelijke discussie rondom dit thema geeft aan dat er breed belang wordt gehecht aan duurzaamheid. Desondanks is er blijkbaar te weinig brood in te verdienen – anders zou er wel meer worden geïnvesteerd. Dit wijst op het bestaan van externe effecten: voor- of nadelen voor de maatschappij die niet in de prijs zijn ingecalculeerd. Concreet hoeven bedrijven die bij de productie CO2 uitstoten niet te betalen voor de schade die zij aanrichten. Zolang dit niet het geval is, zal er te weinig geïnvesteerd worden om CO2-emissie te reduceren. Maar dit is niet de enige uitdaging waar financiering van duurzame energie tegen aan loopt. De voortdurende subsidies op het belangrijkste alternatief - fossiele energiebronnen -, de informatieachterstand bij investeerders over de innovatieve en technische ontwikkelingen, en schaalbarrières zijn slechts enkele voorbeelden. Juist omdat er dergelijke grote uitdagingen zijn, speelt de overheid een grote rol in de sector. En dit leidt dan weer tot een andere, essentiële barrière: het risico dat de overheid zich niet aan haar afspraken houdt, bijvoorbeeld over te verstrekken subsidies. Voor investeerders zijn belemmeringen altijd terug te voeren tot de twee belangrijkste elementen in de investeringsbeslissing: rendement en risico. Zo impliceren externe effecten een te laag rendement, leidt informatieasymmetrie tot onduidelijkheid over rendement en daarmee tot verhoogd een risico en vertaalt ook een gebrek aan vertrouwen in overheidsbeleid zich direct in een verhoogde risicopremie.
Oplossingen kunnen gezocht worden in innovatieve financiële instrumenten die het risico-rendementsprofiel van duurzame investeringen kunnen wijzigen. Een eerste voorbeeld hiervan is emissiehandel, dat een prijs koppelt aan uitstoot van CO2 door landen, en daar binnen sectoren en bedrijven een steeds afnemende hoeveelheid CO2-emissierechten te verschaffen en hier vervolgens handel in te organiseren. De prijs van emissierechten wordt als een kost ingeboekt bij investeringsbeslissingen, waardoor het rendement van niet-duurzame projecten daalt en verduurzaming tot stand zal worden gebracht door de partij die daar het best toe in staat is. Toch werkt dit instrument nog niet naar behoren, met name omdat de CO2-grenzen die zijn opgelegd aan landen te laag zijn vastgesteld. Dit geldt in het bijzonder voor Rusland en Oost-Europese landen, waar de groei van de economie – en daarmee de verwachte CO2-uitstoot – te hoog is ingeschat (zie figuur). Hierdoor is er een gebrek aan schaarste en is de prijs van CO2-rechten te laag. Hier wordt in de volgende fase verandering in gebracht, onder andere door de grenzen scherper vast te stellen en een deel van de rechten te veilen in plaats van vrij weg te geven.
Figuur 1: Emissies broeikasgassen in 2007 ten opzichte van Kyoto-doelen
Een ander voorbeeld van een innovatief financieel instrument om investeringen in duurzame energie te stimuleren is de Index Linked Carbon Bond (ILCB). Dit is een obligatie die door een overheid wordt uitgegeven. De rente over de obligatie wordt gerelateerd aan een meetbare vorm van overheidsbeleid. Concreet kan de rente bijvoorbeeld hoger of lager worden aan de hand van de relatie tussen de werkelijke CO2-uitstoot en de overheidsdoelstellingen op dit vlak of de mate waarin beloftes over het subsidieniveau voor schone energie worden nagekomen. Op deze manier kan de investeerder in duurzame projecten het reguleringsrisico reduceren. Indien de overheid zich niet aan haar afspraken houdt, en bijvoorbeeld lagere subsidies leiden tot een lager dan verwacht rendement, wordt dit gecompenseerd door een hogere rente op de obligaties. Het instrument vormt daarmee een natuurlijke ‘hedge’ op een van de meest bepalende belemmeringen voor duurzame investeringen, reguleringsrisico. Het instrument wordt vooralsnog niet gebruikt maar biedt mogelijk grote potentie in de transitie naar duurzame energie.
Door scherp in kaart te brengen waardoor investeringen niet tot stand komen en waar de link ligt met risico en/of rendement, kunnen financieringsinstrumenten worden samengesteld die investeringen in duurzame energie stimuleren. De overheid kan hierbij een initiërende rol hebben, zonder dat er noodzakelijk hoge overheidsinvesteringen hoeven worden gedaan.
De rapporten „Financing the transition to sustainable energy”, “Innovations in financing environmental and social sustainability”, “Carbon Trading” en “Sustainable Investment” zijn te downloaden via http://www.seo.nl/publicaties/rapporten/. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Marco Kerste (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.) of Jarst Weda (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.).
