Binnen de Europese Commissie is veel aandacht voor de opkomst van eco-innovaties, en voor de vraag hoe die verder gestimuleerd kunnen worden. In januari 2004 heeft de Europese Commissie een actieplan ontwikkeld om de opkomst en verspreiding van milieutechnologieën en eco-innovatie in de markt te vergroten. Zowel vanuit het oogpunt van verbetering van ons leefmilieu als voor het bevorderen van de concurrentiepositie van MKB-bedrijven. Om een afweging tussen verschillende beleidsopties te kunnen maken, is aan EIM en Oxford Research gevraagd onderzoek te doen naar financiering van eco-innovaties.
Hoofddoelstelling van het onderzoek is inzicht te verkrijgen in de ‘specifieke problemen en de daarmee samenhangende kansen voor financiering van eco-innovaties van kleine en middelgrote ondernemingen’. De resultaten worden gebruikt om toegang tot financiering van eco-innovatieve MKB-bedrijven te verbeteren, met een nadruk op startende en jonge eco-innovatieve bedrijven. Hierbij wordt niet alleen uitgegaan van de drempels die MKB-bedrijven zelf ervaren, maar ook de drempels en knelpunten waar financiers mee te maken krijgen. Het onderzoek bestaat uit vier centrale elementen: een literatuurstudie, een enquête onder 450 Europese eco-innovatieve MKB-bedrijven, interviews met 40 financiële actoren en 10 case studies van eco-innovatieve kleine en middelgrote ondernemingen en enkele financiële actoren.
De verwachtingen voor toekomstige groei in eco-innovatie zijn enorm en het onderwerp eco-innovatie krijgt op dit moment veel aandacht. Desondanks blijft het een moeilijke sector om in te investeren. Specifieke uitdagingen die uit het onderzoek naar voren komen zijn:
- Het 'dubbele externaliteit' probleem: Enerzijds leveren eco-innovaties positieve externe effecten op, in termen van zowel innovatie als milieueffecten. Anderzijds zijn er ook marktverstoringen die veroorzaakt worden door een te lage prijsstelling van producten en diensten die niet de veroorzaakte milieu- en sociale kosten reflecteren.
- Afhankelijkheid van regelgeving en subsidies: Regelgeving kan kansen scheppen voor eco-innovatieve MKB-bedrijven, maar vormt ook potentieel een risico als de rentabiliteit van de oplossingen afhankelijk is van niet consistente regelgeving.
- Eco-innovatie is niet georganiseerd rond een gemeenschappelijk technologisch platform: In plaats van een sector in conventionele termen, is eco-innovatie eerder een thema of een overkoepelende term die een breed scala van verschillende technologieën, producten, diensten en markten vertegenwoordigt. Dit maakt het moeilijker voor potentiële investeerders risico’s en verwachte rendementen in te schatten.
- Veel eco-innovatieve (sub)sectoren, met name buiten de energiesectoren, zijn nog onvolwassen. Het gaat hier vaak om nog onbewezen technologieën, business modellen, en onbekende markten. Ook zijn er vaak nog geen afgeronde investeringsprojecten, waardoor er voor investeerders een hoge mate van onzekerheid is.
- Een aantal doelmarkten voor eco-innovatieve MKB-bedrijven hebben moeilijke marktomstandigheden of lage concurrentieniveaus. Bijvoorbeeld door sterke regulering, een hoge mate van publieke betrokkenheid, of zeer hoge toetredingsdrempels voor nieuwe innovatieve bedrijven.
Tegelijkertijd zijn financiers op zoek naar investeringen die volgens traditionele risico- en rendementscriteria interessant zijn. De door investeerders uitgevoerde marktanalyses worden vooral gebaseerd op de traditionele kenmerken van een sector of industrie waarin het bedrijf actief is. MKB-bedrijven zelf constateren dat er te weinig betrokkenheid is van financiers bij het in de markt zetten van eco-innovaties. Er is boven dien te weinig toegang tot kleinschalige en snel te realiseren financiering. Daarnaast speelt het inconsistente overheidsbeleid de bedrijven duidelijk parten.
Vanuit deze overwegingen en drempels is overheidsingrijpen te rechtvaardigen. Hier zijn ook verschillende veel gebruikte instrumenten voor, zoals wet- en regelgeving, subsidies en belastingmaatregelen. De focus van het hier besproken onderzoek betreft vooral toegang tot financiering van eco-innovaties. Hierbij kan vooral worden gedacht aan instrumenten waarbij financiële risico’s worden gedeeld om zo toegang tot financiering te vergroten. Tijdens het onderzoek is geconstateerd dat het debat rond financiering van eco-innovaties zich vooral richt op risicokapitaal. Echter, slechts een beperkt aantal eco-innovatieve ondernemingen wil hier gebruik van maken, of is hier geschikt voor. Met name kapitaalintensieve investeringen in de duurzame energiesector maken gebruik van venture capital. Gebleken is dat veel zogenaamde ‘milieu-innovaties’, ook met kleinschalige financiering op de markt kunnen worden gezet. Ongeveer de helft van de bedrijven in de enquête maakt gebruik van een vorm van schuldfinanciering. Dit geldt ook voor start-ups en jonge bedrijven. Zie figuur 1. Tegelijkertijd komt er ook een grote behoefte aan méér toegang tot schuldfinanciering naar voren bij deze bedrijven.
Figuur 1: Frequentie van financieringsbronnen aan begin van en verderop in de bedrijfopstartscurve
Een belangrijke aanbeveling van dit onderzoek is dan ook het verbeteren van beschikbaarheid en toegang tot kleinschalige financiering. Naast verschillende vormen van schuldfinanciering kunnen ook ‘business angels’ (ook wel informele investeerders genoemd) een waardevolle bron van financiering zijn. Andere belangrijke aanbevelingen uit deze studie zijn:
- Op Europees niveau een strategie te ontwikkelen voor een brede range aan flexibele financiële instrumenten met risicodeling om marktfalen te compenseren. Voorbeelden hiervan zijn garanties op leningen en microkrediet zoals de “SME garantie” faciliteit, of de GIF (co-investeringen in private equity fondsen). Deze instrumenten zouden meer op de behoeften van eco-innovatieve MKB-bedrijven kunnen worden toegesneden, door bijvoorbeeld meer flexibele voorwaarden te stellen. Daarnaast wordt aanbevolen om dit soort instrumenten toegankelijk te maken voor alle eco-innovatieve sectoren inclusief die sectoren die nog ‘onvolwassen’ zijn, en meer steun nodig hebben. De energiesector wordt bijvoorbeeld al steeds volwassener en geniet daardoor al meer vertrouwen van banken en andere investeerders. Zie figuur 2.
- Kennisopbouw over eco-innovatieve sectoren is van belang om risico’s van nieuwe investeringen goed te kunnen inschatten. Door banken te helpen deze kennis op te bouwen, en te delen in risico’s tijdens deze kennisopbouw, bijvoorbeeld door middel van garantiesystemen en borgstellingen, kan deze drempel verlaagd worden.
Figuur 2: Frequentie van verschillende financieringsvormen opgedeeld naar milieusegment.
Deze instrumenten kunnen worden ingezet vanuit de gedachte dat positieve effecten voor het milieu een hoger risico legitimeren. Het is echter wel van belang een goede balans te vinden tussen risico’s en verwachte economische effecten. Banken en financiers moeten gemotiveerd blijven om de meest kansrijke eco-innovatieve bedrijven te steunen, en deze goed te evalueren op potentieel. Het financiële risico voor de financier moet niet zo hoog zijn dat kansrijke eco-innovaties amper gefinancierd kunnen worden, maar tegelijkertijd ook niet zo laag dat iedere eco-innovatie financiering krijgt ongeacht hoe veelbelovend deze is. Per (sub)sector kan deze balans echter wel verschillen, afhankelijk van de mate van de mate van innovativiteit (incrementeel versus disruptief) en de volwassenheid van de markt.
Voor het stimuleren van investeringen door informele investeerders zijn fiscale stimuleringsmaatregelen het meest geschikt. Hier kan de Europese Commissie echter geen rol spelen, omdat fiscaal beleid voorbehouden is aan nationale overheden.
Voor de volledige rapportage zie: http://ec.europa.eu/environment/etap/published_files/0211_final_report_eco_innovation.pdf
Voor meer informatie: C. Veldhuis-Van Essen, Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
