MKBA van ecologisch bermbeheer in Vlaanderen

Ecologisch bermbeheer kan talrijke baten opleveren, die deels wel en deels niet monetair te waarderen zijn. De hoogte van kosten en baten hangt sterk af van de specifieke locatie en omstandigheden.

De Vlaamse overheid wil inzicht te krijgen in het verschil in kosten en baten van ecologisch bermbeheer in vergelijking met niet-ecologisch bermbeheer en welke kosten- en batenposten het hardst doorwegen. Hiertoe zijn vijf MKBA-gevalstudies uitgewerkt van 4 wegenbermen langs snelwegen en 1 berm langs een gewestweg. Qua ecotooptype waren er 2 combinatietypes, 1 grazige berm en 2 houtige bermen.

Door ecologisch bermbeheer worden bermen soortenrijker, bloemrijker en verlaagt de biomassaproductie. De waardering van de baten zijn grotendeels gebaseerd op kengetallen. De kosten werden verkregen via onderhoudsbestekken en gesprekken met wegbermbeheerders. Via een sensitiviteitsanalyse werden de risico´s en onzekerheden geïdentificeerd en gekwantificeerd.

Deze monetarisering van bermbeheer geeft voor alle cases een netto baat weer, dit zowel voor de ecologisch beheerde als voor de niet ecologisch beheerde variant. De netto baat is voor elke case (licht) hoger voor de niet-ecologische variant in vergelijking met de ecologische variant. Dit is te wijten aan de significant hogere beheerkosten voor ecologisch beheer en aan het feit dat niet alle baten die verbonden zijn met ecologisch beheer gemonetariseerd konden worden.

De hoogte van de beheerkosten is sterk afhankelijk van het ecotooptype. Uitgedrukt per m² zijn de ecologisch beheerde grazige bermen een vijfde tot een derde duurder dan de niet-ecologische variant. Dit verschil is voornamelijk te wijten aan de relatief hoge compostering- en maaikosten. Bij niet-ecologisch beheerde bermen is dit goedkoper omdat het maaisel of gekapte hout niet afgevoerd moet worden. Het aantal maaibeurten is hier wel een onzekerheidsfactor met een sterke invloed op de kosten. Voor grazige bermen is (gedeeltelijk) ecologisch ruigtebeheer een manier om kosteneffectiever te werk te gaan. De eenheidskosten voor ecologisch ruigtebeheer liggen wel licht hoger dan het beheren van grasland, maar door de lagere maaifrequentie (driejaarlijks) zouden op lange termijn heel wat kosten bespaard kunnen worden.

In de onderzochte cases blijken houtige bermen gemiddeld meer dan 2 keer duurder te zijn dan grazige bermen/combinatietypes. Het beheer van houtige bermen is manueel werk en verloopt aan een traag tempo, met hoge eenheidskosten tot gevolg. Vooral de veiligheidskosten springen in het oog, tot een aandeel van 1/3. Ook de voorgeschreven beheersfrequentie van 9 jaar weegt zwaar door op de totale beheerkost.

Er werden zeven types economische baten van bermen geïdentificeerd, waarvan er drie in monetaire eenheden kon worden uitgedrukt: afvang van fijn stof en zwevend stof, de CO₂-balans en visueel genot. Vier baten konden niet in monetaire eenheden worden uitgedrukt en zijn dus niet verrekend in het kosten/baten-saldo: erosiebescherming en sedimentafvang, plaagbestrijding, pollinatie en niet-gebruiksbaten. Een achtste baat, met name de opbrengst van maaisel en houtige fractie (bv. energie, compostering, houtindustrie) werd als negatieve kost meegerekend.

Binnen de batenposten is vooral de visuele beleving van belang. De betalingsbereidheid van automobilisten per passage voor een bepaald bermtype is afgeleid op basis van een mini-enquête onder een honderdtal voertuigpassanten op de parking van Groot-Bijgaarden langs de autosnelweg E40 Brussel-Gent. De omvang van deze baat bleek te verschillen naargelang het type berm en de verkeersintensiteit. Hoewel de enquête is opgesteld volgens de principes van de Contingente Waarderingsmethode (CVM), is de volledigheid en wetenschappelijke relevantie ervan niet te vergelijken met die van meer uitgebreide CVM-studies. Hierdoor zijn deze baten niet overdraagbaar naar andere studies.

Een andere belangrijke baat van bermen bestaat erin dat ze bijdragen tot de verbetering van de luchtkwaliteit door de afvang van polluenten. De mate waarin de grazige berm PM10 en NO₂ afvangt, verschilt nauwelijks tussen een ecologische en niet- ecologische berm. Er is ook nauwelijks een verschil tussen de ecologische en de niet-ecologische berm voor wat betreft de CO₂-balans.

Het moet duidelijk zijn dat de resultaten van de cases niet geëxtrapoleerd kunnen worden naar Vlaanderen. Hiervoor zou immers een veelvoud aan cases nodig zijn, uitgesplitst in grote en kleine oppervlakte, langs berm en afrittencomplex, hellende berm en horizontale berm, soort ondergrond,... Desondanks kunnen we wel een aantal aanbevelingen geven:

• Stimuleer de opbrengsten van het bermmaaisel zodat de verwerking een baat wordt, of toch minstens (een deel van) de kosten neutraliseert.
• Belangrijk voor de verwerking van het maaisel is de kwaliteit ervan. Probeer de aanwezigheid van zwerfvuil te beperken.
• Onderzoek of de termijn van ecologisch hakhoutbeheer, die in theorie om de 9 jaar zou moeten gebeuren, kan worden verhoogd (in overeenstemming met de praktijk) zonder aan de ecologische doelstelling te raken.
• Gebruik de kosteninformatie van de verschillende ecotooptypes bij de beslissingen rond de aanleg van nieuwe bermen. Een groter aandeel ruigte zou op het eerste zicht de kosten van het beheer kunnen drukken.