De kwaliteit van leven in Nederland is hoog in vergelijking met andere Europese landen. Maar onze welvaart lijkt op termijn niet zonder meer houdbaar te zijn. Meer innovatie, beter onderwijs en vergroening van de economie zijn nodig om tot een duurzamere ontwikkeling te komen. Dit blijkt uit de Monitor Duurzaam Nederland 2011, de tweede Duurzaamheidmonitor die CBS, CPB, PBL en SCP gezamenlijk hebben uitgebracht.
Dashboard met indicatoren om voortgang van duurzame ontwikkeling te volgen
Duurzame ontwikkeling gaat niet alleen over het milieu en niet alleen over het leven van vandaag. In de Monitor Duurzaam Nederland 2011wordt de voortgang van duurzame ontwikkeling beoordeeld aan de hand van de kwaliteit van leven hier en nu in relatie tot de kwaliteit van leven later en elders. Elke samenleving heeft diverse hulpbronnen tot haar beschikking om duurzame ontwikkeling mogelijk te maken. Dit betreft natuurlijk, sociaal, menselijk en economisch kapitaal. Naast natuurlijke grondstoffen en de opnamecapaciteit van de atmosfeer gaat het bijvoorbeeld ook om technologie, kapitaalgoederen, infrastructuur, kennis, maatschappelijk vertrouwen en een gezonde bevolking. De hiervoor genoemde elementen komen in de Monitor Duurzaam Nederland 2011 aan de orde in een ‘dashboard’ met indicatoren, die een indruk geven van:
- de kwaliteit van leven in Nederland in het hier en nu;
- de kansen van volgende generaties in Nederland om hun doelen te realiseren;
- de invloed die het Nederlandse welvaartsstreven heeft op de rest van de wereld.
Bij alle indicatoren wordt de Nederlandse situatie afgezet tegen die in Europa: hoe doet Nederland het in vergelijking met de Europese buren? In figuur 1 wordt een overzicht op hoofdlijnen gegeven van de mate van duurzame ontwikkeling van Nederland. Voor een volledig overzicht van het dasboard met indicatoren voor duurzame ontwikkeling wordt verwezen naar www.cbs.nl/duurzaamheid.
Figuur 1: Overzichtstabel mate van duurzame ontwikkeling in Nederland. Elke thematische bol is opgebouwd uit diverse indicatoren. Het aantal indicatoren is niet voor alle thema’s gelijk. De eerste kolom schetst de trend in Nederland vanaf 2000. De derde kolom geeft aan hoe Nederland scoort ten opzichte van de andere 26 EU-landen.
Hoge kwaliteit van leven in Nederland, maar zorgen over de houdbaarheid
Nederlanders zijn welvarend en hebben vertrouwen in andere mensen en in instituties in ons land, zoals de politie, het parlement en het bestuur in het algemeen. Zij voelen zich veilig en gezond, hebben veel sociale contacten en zijn tevreden over de besteding van hun vrije tijd. De huidige kwaliteit van leven in Nederland is dus hoog en dit geldt ook in vergelijking met andere Europese landen. Er bestaan op onderdelen echter wel zorgen over de houdbaarheid van onze welvaart. De belangrijkste zorgen over duurzame ontwikkeling hebben betrekking op wat toekomstige generaties aan hulpbronnen kunnen inzetten en op problemen van mondiale aard.
Dit betreft ten eerste zorgen om milieu en natuur. De klimaatverandering is een mondiale bedreiging voor het milieu en de natuur. Ook is de biodiversiteit de laatste tientallen jaren zowel nationaal als internationaal afgenomen. Hierbij is relevant dat Nederland een relatief groot beslag legt op uitputbare natuurlijke hulpbronnen zoals fossiele brandstoffen, mineralen, en landbouwgrond in binnen- en buitenland.
Er zijn ook zorgen over de kwetsbaarheid van het financiële stelsel en de houdbaarheid van ons huidige niveau van sociale voorzieningen. De financiële crisis heeft de overheidsfinanciën sterk negatief beïnvloed. De kosten voor gezondheidszorg en sociale zekerheid zullen de komende jaren hard stijgen, waardoor deze voorzieningen voor toekomstige generaties in gevaar komen.
Tot slot is ons land – in vergelijking met de rest van de Europese Unie – een middenmoter op het gebied van kwaliteit van opleiding. Zo kent Nederland een dalend aandeel R&D (Research & Development) in het bruto binnenlands product (bbp) en heeft een in Europees verband matig opleidingsniveau van de jongere generaties. Ook het percentage voortijdige schoolverlaters is hoog. Voor de niet-westerse allochtonen gelden de zorgen over het onderwijsniveau en de inkomensachterstand nog eens extra.
Meer innovatie, beter onderwijs en vergroening van de economie nodig
Om de genoemde zorgen het hoofd te bieden en onze welvaart te bestendigen is meer innovatie, beter onderwijs en vergroening van de economie nodig. De kwaliteit van het onderwijs is cruciaal voor een hoogwaardige en op de behoefte van de arbeidsmarkt toegesneden beroepsbevolking. Dit is des te meer van belang, omdat de beroepsbevolking – als gevolg van de vergrijzing – naar verwachting afneemt. Tussen 2010 en 2040 neemt het aantal 65-plussers ten opzichte van de potentiële beroepsbevolking toe van één op vier naar één op twee. Daarnaast vormt een goed opgeleide beroepsbevolking een belangrijke basis om tot meer innovatie en een hogere efficiëntie te komen. De Nederlandse concurrentiekracht is hierbij gebaat. Vanuit de optiek van duurzame ontwikkeling is het een grote uitdaging om de innovatie op schone technieken te richten. Dit biedt ook kansen voor nieuwe en ‘schone’ bedrijvigheid in Nederland.
Vergroening van de economie is het streven naar welvaartsgroei zonder dat die ten koste gaat van de kwaliteit van de leefomgeving. Vergroening is een belangrijk middel om een duurzame ontwikkeling te realiseren. Op deze wijze kan de spanning tussen ecologie en economie worden verminderd en kunnen negatieve milieutrends voor klimaat, biodiversiteit en het gebruik van grondstoffen in goede richting worden omgebogen. Bij een vergroening van de economie wordt de efficiëntie van de inzet van energie en grondstoffen radicaal verhoogd. Belangrijke uitdaging bij vergroening is om met minder energie en grondstoffen meer toegevoegde waarde te genereren. Innovatie en het beprijzen van natuurlijke hulpbronnen zijn hiervoor belangrijke instrumenten. Vergroening van de economie vergt de komende jaren weliswaar forse investeringen, maar kan bijdragen zowel aan economische groei als aan een verminderde druk op milieu en natuur.
Drie themahoofdstukken in de Monitor
De Monitor Duurzaam Nederland 2011 bevat – naast een beschrijving van de mate van duurzame ontwikkeling in Nederland aan de hand van de indicatorenset – ook drie thematische onderwerpen die voor duurzame ontwikkeling van belang zijn. Deze onderwerpen zijn meer verkennend van aard en betreffen:
- de relatie tussen internationale handel, economische groei en milieu;
- een koolstofarme samenleving; en
- beleidscoördinatie versus beleidsconcurrentie.
De Monitor Duurzaam Nederland 2011 is een gezamenlijke publicatie van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), het Centraal Planbureau (CPB), het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP).
Meer informatie: Aldert Hanemaaijer, PBL, Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. of 030 – 2743734.
