De consument kan met behulp van milieu- en fair-tradekeurmerken, duurzame viswijzers en andere hulpmiddelen al consumerend bijdragen aan de verduurzaming van de wereld. Als hij zijn consumptie echter uitstelt kan hij met de Eerlijke Bankwijzer een duurzame bank uitzoeken en achteruitleunend op de sofa zijn geld het goede werk laten verrichten.
De Eerlijke Bankwijzer is een initiatief van een aantal NGO's: Oxfam Novib, Milieudefensie, Amnesty International, FNV en de Dierenbescherming. Het onderzoek wordt gedaan door Profundo. Het zelf verklaarde doel van het project is om maatschappelijk verantwoord ondernemerschap te bevorderen bij Nederlandse banken. Men mag echter aannemen dat er ook op gemikt wordt dat de invloed ook doorwerkt naar de bedrijven of projecten waarin de banken via financiering hun invloed doen gelden. De vraag of dit effectief gebeurt blijkt echter ook enige controverse uit te lokken
Het blad P+ heeft 20 september j.l. een interessante en goed bezochte discussie over deze bankwijzer georganiseerd. Aanleiding was de kritiek van Harrie Hummels, hoogleraar ethiek aan de Maastricht University en Managing Director SNS Impact Investing, op de beoordeling van de twee methoden die volgens de bankwijzer mogelijk zijn:
1) het uitsluiten van onwelgevallige bedrijven, of
2) als financier de discussie aangaan met bedrijven over hun onduurzaam handelen.
De eerste methode krijgt van de bankwijzer een betere beoordeling dan de tweede, terwijl, volgens Hummels, wetenschappelijk onderzoek wijst op een grotere effectiviteit van het aangaan van de discussie.
Achteraf realiseerde ik mij dat dit debat waarschijnlijk gebaseerd is op discutabele en niet expliciet geuite vooronderstellingen, zowel bij Hummels, de opdrachtgevers, als Profundo: dat er één objectief juiste manier is om banken de maat te nemen op duurzaamheid, en dat er één effectief model voor het verduurzamen van de wereld via het bankwezen objectief te definiëren is. Het is echter moeilijk om dit hard te maken, omdat beide partijen niet duidelijk maken wat hun achterliggend model is. Hummels doet er iets meer over uit de doeken, maar erg duidelijk is zijn betoog niet.
Het effect van de bankwijzer kan langs verschillende wegen lopen: via publiciteit, marktwerking, en moreel gestuurd gedrag. Ook de interactie tussen bedrijven en overheden kan een rol spelen, bijvoorbeeld bij wetgeving, vergunningverlening en handhaving.
Een rechttoe-rechtaan model dat vooral via de kapitaalmarkt loopt zou kunnen zijn: Door de bankwijzer kiezen de klanten voor een bank die er voor zorgt dat productiebedrijven die zich goed gedragen makkelijker aan kapitaal kunnen komen en bedrijven die zich slecht gedragen slechter. De goede banken en goede productiebedrijven zullen hierdoor makkelijker kunnen groeien en de slechte moeilijker.
Hierbij kunnen echter allerlei aanvullende, zo niet de sturing overnemende, mechanismen een rol spelen. De publiciteit rond de bankwijzer en de daarop gebaseerde acties van de banken, zoals het afstoten en aangaan van financieringen, kunnen leiden tot moreel gestuurd consumentengedrag en gedrag van de bestuurders van de betrokken bedrijven. Ook kan het invloed hebben op het personeel van banken en bedrijven en de interactie met de overheden.
Bij overleg tussen bank en financiering zoekende bedrijven kunnen allerlei aanvullende mechanismen werkzaam zijn: er kan morele overtuigingskracht een rol spelen, maar er kan ook gedreigd worden met bestuurlijk ingrijpen of met gewijzigd financieringsbeleid, eventueel gecombineerd met publiciteit.
Het hoeft geen betoog dat het onderzoeken van verschillende hypothesen op dit gebied erg moeilijk zal zijn, te meer omdat er in het algemeen sprake is van complexe contextafhankelijkheid.
Dit pleit ervoor niet te werken met algemeenheden, maar met flexibiliteit. Waarom de consument niet meer verschillende uitkomsten geven, afhankelijk van zijn vooronderstellingen? Waarom niet meer flexibiliteit in de scoringsmethodiek inbouwen en meer invloed bij de duurzaamheidsanalisten en hun achterban (bijvoorbeeld adviesraad) leggen? Dit zou bij meer gebruikers van de bankwijzer het gevoel kunnen geven dat het advies voor een bepaalde bank klopt met hun eigen uitgangspunten en, hopelijk, vervolgens door meer overstappen naar duurzamere banken een meer duurzame wereld.
Achterliggende documenten zijn te vinden via:
http://www.peopleplanetprofit.be/beelden/uitsluiten.pdf
http://www.peopleplanetprofit.be/beelden/engagement.pdf
Nadere inlichtingen en reacties: Marcel Bovy, Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken., tel. 030-2712723, mobiel 0626212771
