Vanwege de bezuinigingen op groen hebben gemeenten in Nederland net als de Tweede Kamer de vraag gesteld hoe groot de economische waarde van groen is en wat gunstige handelingsperspectieven zijn als het gaat om investeren in natuur. 'TEEB Stad' laat niet alleen zien dat baten van groen de kosten kunnen overtreffen, en hoe verschillende baathouders betrokken kunnen worden. TEEB Stad biedt ook een 'batentool' die gemeenten zelf kunnen gebruiken om te redeneren, rekenen en verdienen met groenbaten. Wat nu nodig is om de economische waarde van groen bij investeringen te betrekken, is verankering in planprocessen van gemeenten en verspreiding van de bestaande kennis.
Van Potsdam 2007 naar Apeldoorn 2011
Het TEEB-programma (The Economics of Ecosystems and Biodiversity) is in 2007 door UNEP geïnitieerd in Potsdam om de baten van 'groen' mee te nemen in beleidkeuzes. Dit initiatief is overgenomen door de EU Commissie en diverse EU landen, waaronder Nederland. In 2011 zijn elf pioniergemeenten, onder aanvoering van wethouder Olaf Prinsen van gemeente Apeldoorn, samen met de ministeries EL&I en IenM en de omgevingseconomen van Witteveen+Bos het project TEEB Stad gestart.
Groenbaten in besluitvorming, de eerste twee mijlpalen
De eerste mijlpaal (2004) in Nederland was de verplichting om ecosysteembaten mee te nemen bij de evaluatie van grote rijksprojecten met de MKBA-methodiek. De tweede mijlpaal (2006) was de publicatie van het kengetallenboek voor ecosysteembaten waarmee het mogelijk is om de baten, dus ook van stadsgroen, in euro's uit te drukken en af te wegen tegen de kosten. Inmiddels zijn vele groene en niet-groene projecten geëvalueerd. Met name bij groenprojecten bleken ecosysteembaten vaak te zorgen voor een positief kosten-batensaldo. Ecosysteembaten waren van doorslaggevende betekenis en hadden invloed op de investeringsbeslissing.
TEEB Stad, op naar de derde mijlpaal
Toch werden de ecosysteembaten tot nu toe vooral meegenomen in beslissingen door het rijk en provincies, maar niet door gemeenten. Zo nemen gemeenten potentiële groenbaten niet vanzelfsprekend mee in belangrijke planinstrumenten zoals structuurvisies en bestemmingplannen met bijbehorende grond- en vastgoedexploitatie, of bij concrete budgetbeslissingen over groenaanleg en –onderhoud. En zowel bij rijk, provincie als gemeente wordt hooguit aan het eind van het planproces gecheckt of het betreffende project meer baten heeft dan kosten. Dit voorkomt weliswaar dat er geld aan maatschappelijk onrendabele projecten wordt besteed, maar zorgt niet voor ontwerpen met een zo groot mogelijke maatschappelijke meerwaarde.
Wat is TEEB Stad?
Het doel van TEEB-Stad is het toepassen van het redeneren, rekenen en verdienen met groenbaten in de gemeentelijke beslispraktijk. Daartoe is de 'Community of Practice TEEB Stad' opgericht met 11 gemeenten. Samen met collega's (stedenbouwkundigen, planeconomen, gebiedsontwikkelaars) hebben zij een eigen 'groencase' doorlopen. De Community of Practice, een batencursus met de 'batentool' en de begeleiding van Witteveen+Bos ondersteunden hen daarbij. De 'tool' bestaat uit een redeneerlaag voor het ontwerpen vanuit groenbaten, een rekenlaag voor het becijferen van groenbaten en een verdienlaag om baathouders aan te moedigen te investeren in groen (zie Figuur 1). Bestaande kennis over groenbaten is voor gemeenten toegankelijk gemaakt.
Figuur 1: De drie lagen van de 'TEEB Stad batentool'
De resultaten van TEEB Stad tot nu toe
TEEB Stad resulteerde in een 'batentool', illustratieve voorbeelden, een andere manier van denken bij gemeenten, vroegtijdige betrokkenheid van afdelingen, aansluiting bij planprocessen, en discussies tussen kosten- en batenhouders. Uitspraken daarbij waren: 'redeneren vanuit baten heeft grote meerwaarde qua denkwijze, richting vinden en betrekken collega's', 'er zijn meer natuurbaten te berekenen dan we vooraf veronderstelden', 'Natuurbaten doen ertoe. Met deze informatie lukt het wel om mijn collega's te overtuigen'.
Ook laten de stadscasussen diverse generieke handelingsperspectieven zien:
- De kosten van biodiversiteitsmaatregelen zijn soms nihil: dit kan de gemeente meteen doen!
- De baten van groenmaatregelen zijn groot in wijken met een slechte uitgangssituatie en veel bewoners. Gemeenten kunnen hier direct aan de slag met groen;
- Waar grijs niet noodzakelijk is kunnen gemeenten goedkopere groene oplossingen overwegen. Grijs is weliswaar goedkoper in jaarlijks onderhoud, maar groen is goedkoper qua aanleg en vervanging waardoor groen op lange termijn goedkoper is dan grijs.
Hoe verder?
Natuurlijk staan we hiermee aan de start van de verankering van groenbaten bij gemeenten. Met name op gebied van verankering en kennisspreiding is er dus nog veel werk aan de winkel.
Auteurs: ir. U. Kirchholtes, ir. R. Abma, dr.ir. E.C.M. Ruijgrok, ir. R. Dijcker. Informatie bij Ursula Kirchholtes, Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. en op www.omgevingseconomie.nl, tel. 010-244 28 55.
