De Europese Habitat- en Vogelrichtlijn leggen de lidstaten op om de nodige inspanningen te leveren voor de bescherming van de belangrijkste Europese soorten en habitats. Eén van de belangrijkste succesfactoren voor de uitvoering van het (Vlaamse) Natura 2000-beleid is de financiering. De krappe budgettaire ademruimte wijst beleidsmakers op het belang van enerzijds een optimale benutting van bestaande financieringskanalen en anderzijds een creatieve zoektocht naar alternatieve manieren om de realisatie van de natuurdoelen in het Natura 2000-netwerk financieel te ondersteunen.
In opdracht van het Vlaams Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) analyseerde ARCADIS België het potentieel van een aantal mechanismen voor de financiering van de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen voor Vlaanderen. In een eerste fase werd nagegaan hoe andere EU-landen en regio's het financieringsvraagstuk van de Natura 2000-doelstellingen aanpakken, bijvoorbeeld met behulp van de verschillende EU-fondsen zoals het Europees Fonds voor Regionale ontwikkeling (EFRO), het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO), LIFE+, Europees Visserijfonds (EVF), enz. In een volgende fase is nagegaan hoe de bestaande mogelijkheden in Vlaanderen worden benut en welke financiering momenteel wordt ingezet. Met behulp van een aantal cases is het potentieel van een aantal fondsen getoetst aan de praktijk. Tot slot maakt de studie ook een verkennende analyse van een brede waaier van innovatieve financieringsmechanismen om meer private middelen aan te trekken voor Natura 2000.
Uit de kwantitatieve gegevens die beschikbaar gesteld werden door een aantal andere landen of regio's (Nordrhein-Westfalen en Brandenburg in Duitsland, Engeland, Salzburger Land in Oostenrijk, Slovenië, Frankrijk en Wallonië) wordt duidelijk dat het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO) en LIFE+ de belangrijkste Europese financieringsbronnen zijn. Met behulp van een SWOT-analyse en confrontatiematrix werden elementen aangereikt die vorm kunnen geven aan een toekomstgerichte en meer strategische aanpak van de financiering van Natura 2000.
De middelen die Vlaanderen op dit moment inzet voor natuur en Natura 2000 zijn vooral afkomstig van de klassieke kanalen. Naast de budgetten die ANB als overheid zelf voorziet, is Vlaanderen (en België bij uitbreiding) koploper in Europa wat betreft inzet van LIFE-projecten. Vlaanderen blijkt in beperkte mate beroep te doen op andere EU-fondsen. Anderzijds stellen we vast dat de financieringsmogelijkheden binnen EU-fondsen voor belangrijke Natura 2000-activiteiten met het oog op instandhoudingsdoelstellingen relatief beperkt zijn. Dit is zowel een gevolg van de mogelijkheden die geboden worden door de EU-fondsen zelf (bv. beperkte flexibiliteit en bescheiden maximale vergoeding) als van de vertaling van de kansen in Vlaanderen. Binnen de studie zijn een aantal aandachtspunten geïdentificeerd die deze kansen kunnen verhogen.
Binnen de verkenning van de 15 innovatieve en alternatieve financieringsinstrumenten werden de volgende als meest kansrijk aangeduid:
- Betalen voor ecosysteemdiensten (PES)
- Fiscale voordelen voor vaste activa onder goed beheer
- Labels en certificering
- Visitor Payback Schemes (VPS)
- Doelheffingen
- Bio-carbon en koolstofcertificering
Op korte termijn bieden sommige instrumenten meer mogelijkheden dan andere, bijvoorbeeld omdat ze al in gelijkaardige context worden gebruikt (bv. groen imago, milieuvriendelijke acties) of relatief eenvoudig toe te passen zijn. We denken bijvoorbeeld aan labels en certificering, fiscale voordelen voor vaste activa onder goed beheer of VPS (Nationaal Park Hoge Kempen). Betalingen voor ecosysteemdiensten bieden anderzijds wellicht het grootste potentieel specifiek voor Natura 2000. Vooral in andere landen (VK, Frankrijk, Duitsland) bestaan hiervan al een aantal praktijkvoorbeelden, vooral in de context van waterkwaliteit. Niettemin moet nog heel wat worden geëxperimenteerd om goed zicht te krijgen op de mogelijkheden voor verschillende situaties en op langere termijn.
Er bestaat een vrij algemene consensus dat alternatieve (private) financiering een bijkomende steun moet leveren voor de realisatie van Natura 2000-doelstellingen. De studie schetst instrumenten en principes die hiertoe een bijdrage kunnen leveren. Voor deze instrumenten is bijkomend onderzoek noodzakelijk om enerzijds het nut en anderzijds de praktische haalbaarheid voor Natura 2000 verder te onderbouwen.
Deze studie werd uitgevoerd door ARCADIS België (Dieter Vandenbroucke en Christian Tilse) en Eftec (Guy Whiteley en Ian Dickie). Het rapport werd nog niet gepubliceerd. Tussentijdse bevindingen werden gepresenteerd op het Natura 2000-verjaardagsevent.
Nadere informatie:
Vlaams Agentschap voor Natuur en Bos: Ward Verhaeghe (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.) ARCADIS België: Stijn Lambert (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.).
