De duurzame energiedoelstelling vraagt Nederland meer in te zetten op hernieuwbare vormen van elektriciteitsopwekking. Is ons elektriciteitssysteem wel klaar voor de inpassing van grote hoeveelheden zon en wind? Volgens sommigen gaat het licht onherroepelijk uit als er niet gauw iets gebeurt om buffercapaciteit te creëren.
In België wordt de kerstverlichting al uitgezet, gaat ook in Nederland straks het licht uit? Volgens Paul Nillesen, partner en energiespecialist bij adviesbureau PwC, gaat het 'heel hard'. "De Nederlandse overheid moet snel gaan nadenken over de vraag hoe voldoende capaciteit behouden kan worden. Zeker met de opkomst van zonne- en windenergie moet je flexibele capaciteit achter de hand hebben", aldus Nillesen in De Gelderlander van 14 november 2014.
Tegelijkertijd zeggen de grote energiebedrijven dat de huidige energieprijzen geen prikkel geven om te investeren in de benodigde buffercapaciteit. Bij onvoldoende investeringen acht de grootste stroomproducent van Nederland - GDF Suez - de kans reëel dat er binnenkort in Nederland 'black-outs' zullen plaatsvinden. Bijvoorbeeld op momenten dat wind en zon plotseling wegvallen.
Volgens energiebedrijven als GDF Suez en RWE is de oplossing om eigenaren van conventionele centrales te betalen om hun capaciteit beschikbaar te houden, de zogeheten capaciteitsvergoeding. We zien dat landen om ons heen al verschillende vormen van capaciteitsmechanismen aan het invoeren zijn. Anderen bepleiten juist grootschalige investeringen in opslag. In een recente studie heeft Triple E Consulting de urgentie van het flexibiliteitsprobleem en mogelijke oplossingen onderzocht.
Hoe urgent is dit probleem eigenlijk?
Allereerst is de vraag of er in Nederland inderdaad problemen ontstaan wanneer, om te voldoen aan de 16% duurzame energie doelstelling uit het Energieakkoord, in 2023 ruim 35% van de elektriciteit uit duurzame bronnen zal komen. Zal de benodigde reservecapaciteit (snel genoeg) beschikbaar zijn wanneer wind en zon plotseling wegvallen? En kunnen we alle geproduceerde elektriciteit wel inpassen als het ineens hard gaat waaien? Is het systeem flexibel genoeg?
In een moderne elektriciteitsvoorziening wordt flexibiliteit vooral geboden door een slimme inrichting van de elektriciteitsmarkt, goed regelbaar en voldoende opgesteld vermogen, een goed transport- en distributienetwerk met connecties naar het buitenland en het pompen van water in stuwmeren voor opslag van elektriciteit. Op basis van onderzoek heeft Triple E Consulting de volgende conclusies getrokken:
- Nederland heeft een zeer goed georganiseerde elektriciteitsmarkt. Zo is er een goed werkende day-ahead en intra-day markt en er wordt gehandeld tot een uur voor levering.
- Zelfs tijdens piekvraagmomenten heeft Nederland nog een reservemarge van ruim 40% (zie figuur 1). De Nederlandse energievoorziening leunt voornamelijk op gascentrales, waaronder veel warmtekrachtvermogen. Gascentrales zijn de meest flexibele elektriciteitscentrales en vooral warmtekrachtcentrales (WKK's) zijn bij uitstek geschikt om fluctuaties in vraag en aanbod op te vangen omdat er geschakeld kan worden tussen stroom- en warmteproductie.
- Het Nederlandse transport- en distributienetwerk is buitengewoon betrouwbaar en fijn vermaasd. Ook is de import- en exportcapaciteit met omringende landen twee keer zo hoog als de Europese richtlijn.
- Nederland heeft, als vlak land, geen beschikking over stuwmeren voor elektriciteitsopslag. Wel ligt er een onderzeese elektriciteitskabel naar Noorwegen, waarmee Nederland de mogelijkheid heeft tijdelijke productieoverschotten deels in Noorse stuwmeren op te slaan en in piekuren weer goedkope Noorse waterkracht te importeren.
Figuur 1: Reservemarge van Centraal en West Europese (CWE) landen
Bron: Albrecht, 2014
Er is in Nederland momenteel dus ruim voldoende back-up capaciteit aanwezig, en de diverse flexibiliteitsopties stellen het systeem goed in staat zich aan te passen aan fluctuaties in vraag en aanbod.
Kunnen we dus rustig achterover leunen?
Op dit moment is er geen enkele reden voor paniek en overhaaste invoering van capaciteitsvergoedingen zoals in de landen om ons heen, ook al omdat deze bestaande conventionele centrales bevoordelen en daarmee de kansen voor innovatieve elektriciteitsopties, zoals vraagsturing of opslag via batterijen of anderszins, bedreigen. Het aandeel duurzame energie in Nederland zal echter blijven stijgen. Daarnaast zien we dat de winstmarges voor gasgestookte elektriciteitscentrales en WKK's sterk onder druk staan, waardoor al een deel van de capaciteit in de mottenballen is gezet. Vroeger of later zal daarom ook in Nederland de situatie van krapte kunnen ontstaan die landen om ons heen nu proberen af te wenden door capaciteitsvergoedingen in te voeren.
Op dat punt zijn we echter nog niet en we verwachten er voor 2023 ook niet te komen. Als we zuinig zijn op onze WKK's, tijdig investeren in een slim en internationaal gekoppeld transport- en distributienetwerk en gelijke marktkansen bieden voor alle flexibiliteitsopties, zowel centraal als decentraal, kunnen we dergelijke onwenselijke ingrepen in de markt voorlopig en misschien zelfs definitief afwenden.
Het volledige onderzoek "The Balance of Power – Flexibility Options for the Dutch Electricity Market" is binnenkort te downloaden via http://tripleeconsulting.com. Meer informatie kunt u verkrijgen bij Roel van der Veen (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.).
Een recent rapport van ECN ('Quantifying flexibility markets') gaat nader in op de vraag hoe in de benodigde flexibiliteit kan worden voorzien.
