Nieuwsbrief Milieu en Economie - Is winning van schaliegas wenselijk?

Onderzoek naar de maatschappelijke effecten van schaliegaswinning in Nederland laat zien dat die vermoedelijk niet zal leiden tot lagere gasprijzen. Verder zijn er niet tot nauwelijks effecten op het transitietempo naar een klimaatneutrale energievoorziening in 2050. Alhoewel de onzekerheden groot zijn lijkt het erop dat schaliegaswinning vanwege teruglopend aardgasgebruik op lange termijn niet kan concurreren met andere aardgasbronnen.

Besluitvorming en maatschappelijke verkenning

In juli 2015 heeft het kabinet besloten dat in deze kabinetsperiode geen boringen naar schaliegas plaatsvinden. De komende vijf jaar is commerciële opsporing en winning van schaliegas niet aan de orde. Bestaande vergunningen worden niet verlengd. Eind 2015 besluit het kabinet of het wenselijk is dat schaliegaswinning als optie in beeld blijft.

Als voorbereiding op dit kabinetsbesluit hebben de ministeries van Economische Zaken (EZ) en Infrastructuur en Milieu (I&M) onderzoek laten uitvoeren naar onder andere de maatschappelijke effecten van schaliegaswinning. Hierin worden de effecten verkend van schaliegas op de Nederlandse economie, de transitie naar een duurzame energievoorziening, voorzieningszekerheid, de gasprijs en de inkomsten voor de staat. De ruimtelijke en milieueffecten zijn in de PlanMER onderzocht[1]. Een belangrijke vraag is of schaliegaswinning vanuit maatschappelijk perspectief wenselijk is.

Wat is schaliegas?

Schaliegas onderscheidt zich van gewoon gas doordat het wordt gewonnen uit een harde kleinsteenachtige laag in de diepe ondergrond: de schalielaag. Voor het winnen moet de harde steenlaag gescheurd worden (fracken), zodat het gas vrijkomt. Speciale technieken zijn hiervoor nodig en komen in de kern neer op de combinatie van fracken en horizontaal boren.

Ondervindt de transitie naar een klimaat neutrale energievoorziening hinder?

De energiemix en energieverbruik kunnen wijzigen wanneer de gasprijs daalt. Bij een lagere gasprijs kiezen gebruikers immers gemakkelijker voor gas dan voor andere bronnen. Dit kan de energiemix zowel positief (gas vervangt kolen) als negatief (gas vervangt duurzame energie) beïnvloeden en zo positief of negatief uitwerken op de CO2-uitstoot van de Nederlandse energievoorziening. Daarnaast kan een lagere gasprijs leiden tot meer energieverbruik. Zoals hierna is te lezen kan schaliegaswinning in Nederland de prijs hooguit marginaal beïnvloeden. Winning van schaliegas zal in 2020 vooral tot substitutie van import leiden, terwijl het aandeel hernieuwbaar vooral afhangt van het beleid voor hernieuwbaar en de CO2-prijs.

De verkenning voor de lange termijn laat zien dat –om de CO2-doelen in 2050 te realiseren- het aardgasgebruik in Noord-West Europa (en Nederland) de komende decennia sterk zal moeten afnemen. Schaliegas lijkt dan relatief duur waardoor het de vraag is of initiatiefnemers tot winnen komen.

Gaat de gasprijs omlaag?

Kan schaliegas leiden tot een lagere gasprijs? Dat is niet erg waarschijnlijk. Het aanbod van schaliegas is zodanig beperkt ten opzichte van het totale aanbod, dat dit aanbod geen invloed heeft op de marktprijs. Een dalende gasprijs zoals in de Verenigde Staten ligt niet direct voor de hand, vanwege het relatief kleine marktaandeel van schaliegas in de Europese gasmarkt en het beperkte
kostenvoordeel ten opzichte van de dan duurdere concurrent (marginale aanbieder). Het is onzeker of schaliegaswinning in Nederland rendabel kan plaatsvinden. De productiekosten van schaliegas zijn vooralsnog hoger dan van conventioneel aardgas van de concurrerende producenten: vloeibaar gas (LNG) en Russisch gas. Op zogenaamde sweet spots zou rendabele winning echter wel tot de mogelijkheden kunnen behoren.

Verbetert de voorzieningszekerheid van het gasaanbod?

Voorzieningszekerheid gaat over de vraag of er voldoende aanbod is om te voldoen aan de energievraag. Met schaliegas verbreedt het aanbod. Daarmee neemt de afhankelijkheid van andere (buitenlandse) aanbieders af, en kunnen internationale prijsschokken op de energiemarkt beter worden opgevangen. Dit is bijvoorbeeld relevant wanneer Rusland de toevoer van gas naar Europa sterk vermindert. Winning van Nederlands schaliegas kan ook de overgang van netto-exporteur naar importeur met 1 tot 10 jaar vertragen.

Draagt Nederlands schaliegas bij aan onze nationale inkomsten?

Schaliegas kan de maatschappij inkomsten opleveren via de staatskas. Bij de winning van aardgas (waaronder schaliegas) wordt een overeenkomst van samenwerking aangegaan tussen Energie Beheer Nederland (EBN) – met de Nederlandse Staat als enige aandeelhouder – en de vergunninghouder. Van het nettoresultaat (opbrengsten min kosten) van schaliegaswinning vloeit ongeveer 70% naar de staatskas.

Bij de inschatting van de gemiddelde jaarlijkse opbrengsten voor de staat is uitgegaan van een kostprijs die rendabele winning mogelijk maakt, en van een constante verkoopprijs. De geschatte jaarlijkse opbrengsten hangen sterk af van de hoeveelheid economisch winbare schaliegas, en lopen uiteen van 0 tot 1,5 miljard euro. De werkelijke kost- en verkoopprijs zullen de opbrengsten naar
boven of beneden beïnvloeden. De bijdrage van jaarlijks 1,5 miljard euro komt neer op 40% van de huidige opbrengsten uit kleine velden (exclusief Groningen).

Onzekerheden

De hierboven genoemde conclusies kunnen niet getrokken worden zonder een belangrijk voorbehoud. Ze bevatten een grote onzekerheidsmarge die ervoor zorgt dat de werkelijkheid bij schaliegaswinning in zowel positieve als negatieve zin kan afwijken van de hier beschreven uitkomsten. Er zijn twee belangrijke factoren voor de onzekerheid aan te wijzen. In de eerste plaats is de kennis over de schalielagen beperkt. Onduidelijk is hoeveel gas technisch winbaar is en of dit ook rendabel te winnen is. Daarom is in het onderzoek gewerkt met drie varianten voor de hoeveelheid economisch winbaar schaliegas: 0, 200 miljard m3 en 500 miljard m3. Om meer zekerheid te realiseren is specifiek onderzoek nodig naar de aanwezigheid en winbaarheid van schaliegas. In de tweede plaats is de ontwikkeling van de gasmarkt omgeven met onzekerheden, zoals de ontwikkeling van de aardgasprijs op de relevante Noordwest-Europese markt, de snelheid van de energietransitie op (inter)nationaal niveau en de geopolitieke situatie rond aardgas.

Het rapport “Schaliegas in Nederland – Verkenning van Maatschappelijke Effecten” is te downloaden via de website www.ce.nl. Nadere informatie is verkrijgbaar bij Martijn Blom (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.) of Robert Vergeer (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.).