De Nederlandse overheid staat, mede door de rechterlijke uitspraak in de Urgendazaak, onder druk om de uitstoot van broeikasgassen in Nederland binnen afzienbare tijd terug te dringen. Eén van de opties die daarbij veelvuldig wordt genoemd is om alle kolencentrales te sluiten. Maar is dit effectief gezien het waterbedeffect van de EU-emissiehandel? Een alternatief zou kunnen zijn een extra CO2-heffing voor de elektriciteitssector in te stellen die wordt gebruikt om emissierechten te annuleren. Twee recente studies van Ecofys behandelen deze vraag.
Partieel waterbedeffect
In een van de twee in opdracht van ENECO uitgevoerde studies gaan we uitgebreid in op dit zogenoemde waterbedeffect. We leggen uit hoe dit nu precies werkt en wat het effect van de door de Europese Commissie geïntroduceerde marktstabiliteitsreserve (MSR) er op is. We onderscheiden daarbij drie effecten waarbij we de sluiting van de Nederlandse kolencentrales als voorbeeld gebruiken:
- Een direct waterbedeffect waarbij de daling van de emissies in Nederland direct teniet wordt gedaan door een toename van de emissies elders door verplaatsing van de elektriciteitsproductie naar het buitenland. De studie laat zien dat dit effect maar gedeeltelijk plaatsvindt. Gebruik makend van getallen in een eerder verschenen rapport van ECN, schatten we in dat dit effect maximaal de helft van de jaarlijkse binnenlandse emissiereductie van 15 Mt CO2 tenietdoet.
- Het indirect waterbedeffect doordat de lagere emissies een verlagend effect hebben op de CO2-prijs waardoor het elders minder aantrekkelijk wordt om emissies te reduceren. We beredeneren dat dit in de praktijk slechts een zeer beperkte impact zal hebben.
- Het waterbedeffect op de emissieruimte door de tijd, waarbij de emissieruimte die nu niet benut wordt voor de toekomst behouden wordt. Dit effect treedt op, maar wordt door de MSR in de tijd gedempt. Uitgaande van cumulatief vermeden emissies van minimaal 83 Mt CO2 en maximaal 165 Mt CO2, zal in de periode 2020 - 2030 ongeveer 40% van de vrijgekomen emissierechten (d.w.z. 33 tot 67 miljoen) in de MSR worden opgenomen en dus pas na 2030 weer beschikbaar komen, waarbij we ervan uitgaan dat de MSR tot 2030 gevuld zal worden.
Uitgaande van de huidige regels is het belangrijk hierbij te vermelden dat uiteindelijke alle door de MSR opgenomen rechten weer beschikbaar zullen komen, namelijk wanneer de MSR leegloopt na 2030. Dit kan veranderen wanneer, bijvoorbeeld in de discussies rond de vierde fase van het EU ETS (2020-2030), andere politieke keuzes worden gemaakt.
Concluderend laten we dus zien dat het waterbedeffect slechts ten dele optreedt en door de MSR door de tijd heen wordt verdeeld.
Heffing in plaats van sluiting
In een parallel verschenen studie gaan we ook in op een alternatief voor een directe sluiting van de kolencentrales, namelijk een heffing voor de elektriciteitssector die bestaat uit twee elementen:
- Elektriciteitsproducenten gaan voor hun CO2-uitstoot boven een bepaalde norm (van bijvoorbeeld 450 gCO2/kWh) een extra bedrag betalen.
- De overheid koopt met de opbrengst van deze heffing emissierechten uit de EU ETS-markt die vervolgens door de overheid worden geannuleerd.
We laten zien dat, uitgaande van de prijzen voor kolen, gas en CO2 in 2014, een heffing vanaf 45 euro/tCO2 voor emissies boven een norm van 450 gCO2/kWh resulteert in situatie waarbij de duurste kolencentrale in Nederland marginale productiekosten heeft boven de goedkoopste gascentrale. Pas bij een heffing van 130 euro/tCO2 hebben alle kolencentrales in Nederland marginale productiekosten die hoger zijn dan alle Nederlandse gascentrales, wat de facto neerkomt op een sluiting van de Nederlandse kolencentrales.
Een belangrijk voordeel van de heffing is dat, zolang er centrales draaien die een uitstoot boven de norm hebben, het EU ETS versterkt wordt doordat extra emissierechten worden geannuleerd. Dit verlaagt dus daadwerkelijk het EU ETS plafond (de Europese emissies) en heeft een positief effect op de CO2-prijs. Dit effect is niet groot wanneer het om een puur Nederlands initiatief zou gaan, maar de heffing kan substantieel bijdragen aan het verlagen van het EU ETS plafond en het verhogen van de CO2-prijs wanneer zij breder in Europa zou worden ingevoerd.
De rapporten zijn toegankelijk via de Ecofyswebsite:
http://www.ecofys.com/nl/publications/het-waterbed-effect-en-het-eu-ets/
http://www.ecofys.com/nl/publications/effecten-van-een-co2-heffing-in-de-elektriciteitssector/
Contactpersoon: Maarten Neelis (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.)