Het Europese emissiehandelssysteem lijkt effectief in het reduceren van Nederlandse bedrijfsemissies tussen 2008 en 2014. Er zijn echter ook aanwijzingen dat de effectiviteit van het systeem in het terugdringen van CO2-uitstoot wordt gehinderd door prijsverschillen tussen emissiecertificaten, en dat terwijl de CO2-prijs momenteel niet hoog genoeg is om EU-klimaatdoelstellingen te behalen.
Op 16 september 2016 publiceerde consultancybureau McKinsey & Company een onderzoek naar de haalbaarheid van de EU-klimaatdoelstellingen voor Nederland. Zij stellen dat het tempo waarin de CO2-uitstoot in Nederland wordt verlaagd omhoog kan zonder dat Nederland daardoor welvaartsverlies lijdt. Zo moeten broeikasgassen (BKG) voor 2030 met 40 procentpunt zijn gedaald ten opzichte van emissies in 1990 wil Nederland binnen de EU-richtlijnen blijven. Nederlandse emissies zullen dus sterker moeten verminderen dan de huidige gemiddelde daling van 0,7% per jaar sinds 1990.
Het EU ETS als instrument om EU-klimaatdoelstellingen te behalen
Het European Union Emissions Trading System (EU ETS) kan deze versnelde vermindering van BKG wellicht bewerkstelligen. Er wordt echter gediscussieerd over de effectiviteit van het EU ETS in het terugdringen van broeikasgasemissies. Zo kan uit de emissiewaarden tussen 1990 en 2014 worden geconcludeerd dat emissies zijn teruggelopen, maar verschillende onderzoeken wijzen uit dat deze daling met name samenhangt met verminderde productie vanwege de wereldwijde financiële crisis en de Europese staatsschuldencrisis, en met alternatieve milieuwetgeving (hernieuwbare energiestimulatie).
De industriële sector in Nederland en de effectiviteit van het EU ETS
De berichtgeving over het EU ETS in Nederland heeft zich met name gericht op de elektriciteitssector. De industriële sector is hierbij wat meer op de achtergrond gebleven. Nieuw onderzoek op basis van microdata wijst echter uit dat dit systeem effectief is in het terugdringen van Nederlandse industriële CO2-emissies op bedrijfsniveau tussen 2008 en 2014 (Fase II en III van het systeem). Exxon Mobil, Dow Chemical en Shell spraken zich in april 2016 uit over het systeem. Deze bedrijven daagden de EU met betrekking tot haar beslissing om het aantal gratis emissierechten voor bedrijven binnen het EU ETS te verlagen. Dit lijkt erop te duiden dat de industrie het zwaar heeft, maar uit het vervolgonderzoek met betrekking tot deze zaak is gebleken dat er in plaats van te weinig certificaten, te veel kosteloze emissierechten zijn uitgereikt. Deze overallocatie met betrekking tot EU Allowance Units (EUA's) suggereert dat de vervuilers uiteindelijk niet de prijs betalen die nodig is om de EU-klimaatdoelstellingen te behalen. Sterker nog: deze vrij verkregen certificaten kunnen worden verhandeld binnen de markt terwijl relatief goedkope rechten mogen worden ingeleverd.
Inkomsten uit Clean Development Mechanism verstoren effect CO2-prijs
Relatief goedkope emissierechten, Certified Emission Reduction units (CER's), zijn gekoppeld aan het Clean Development Mechanism (CDM), dat voortkomt uit het Kyoto Protocol (1997). Dit mechanisme is voornamelijk bedoeld om de concurrentiepositie van bedrijven binnen het EU ETS te verbeteren door hen tegemoet te komen in de CO2-kosten, en 'carbon leakage' zo veel mogelijk te voorkomen. Recent onderzoek door CE Delft wijst echter uit dat overallocatie en het mechanisme met betrekking tot CER's de gereguleerde bedrijven mogelijkheden bieden om winsten te behalen via het EU ETS. Deze winsten komen onder andere voort uit de verkoop van relatief dure EUA's (figuur 1) en het afgeven van goedkopere CER's binnen de Europese emissiemarkt. Op deze manier kunnen gereguleerde bedrijven besparen op CO2-kosten, en daalt de gemiddelde Europese CO2-prijs. Daarnaast wijst het eerder genoemde nieuwe onderzoek naar de effectiviteit van het EU ETS met betrekking tot de Nederlandse industriële sector op bedrijfsniveau uit dat, ondanks dat de industriële emissie-intensiteit (productie per euro omzet) lijkt te dalen in de EUA prijs tussen 2008 en 2014, de inkomsten gerelateerd aan CER's het CO2-prijseffect met betrekking tot bedrijfsspecifieke emissie-intensiteit verstoren. Dit mechanisme lijkt dan ook de effectiviteit van het EU ETS te verminderen, omdat bedrijven die relatief veel CER's inwisselen minder CO2-uitstoot lijken te reduceren dan andere bedrijven. Onderzoekers stellen daarnaast dat de huidige CO2-prijs al niet hoog genoeg is om de doelen die in Klimaatakkoord van Parijs gesteld zijn te behalen. Een ton CO2 zou namelijk minimaal 40 euro moeten kosten, en de verwachting is dat deze prijs tot 2030 gemiddeld 14 euro per ton zal bedragen.
Afschaffen CER-regeling binnen het EU ETS om effect te waarborgen
De algehele werking van het EU ETS kan worden gehinderd door het financiële voordeel dat bedrijven kunnen behalen via het compenseren van CO2-uitstoot door middel van goedkope CER's.
Vanaf 2020 is dit niet meer mogelijk, maar het lijkt erop dat de gereguleerde bedrijven hierop zijn ingesteld. De beschikbare CER's worden massaal ingeleverd ten koste van de effectiviteit van het emissiehandelssysteem zelf. Hierdoor ontstaat de vraag of 2020 vroeg genog is om dit mechanisme te beëindigen. Het lijkt belangrijk om deze termijn te herzien aangezien de EUA-prijs op dit moment te laag is om EU-klimaatdoelstellingen te behalen via emissiehandel. Zo kan de effectiviteit van het EU ETS worden verbeterd, en kan Nederland stappen zetten om de EU-klimaatdoelstellingen en doelen in het Klimaatakkoord Parijs te behalen.
Figuur 1: CO2-prijs voor het EU ETS, met onderscheid tussen de EUA- en CER-prijs. Bron: Eurostat; Point Carbon Spot Index; Powernext.
Het afstudeeronderzoek waarover in dit artikel wordt gerapporteerd is: Langeler, E.M. (2016). Ex-post analysis of firm-level effectiveness of the European Union Emissions Trading System (EU ETS): An empirical analysis of Dutch industrial firms. Voor meer informatie over dit afstudeeronderzoek en voor het opvragen van een pdf-versie van de scriptie kunt u contact opnemen met Eva Langeler (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.).
