Recent heeft CE Delft de kosten en verdelingseffecten van het klimaatbeleid geanalyseerd in een drietal studies in opdracht van Milieudefensie. Hoe hoog zijn de kosten voor het klimaatbeleid nou eigenlijk? En hoe zijn deze kosten verdeeld over groepen huishoudens en bedrijven?
Naar aanleiding van de publicaties van CE Delft organiseerde de Tweede Kamer vorig jaar een hoorzitting over de kosten van het klimaatbeleid waarbij CE Delft een position paper heeft ingediend. Dit artikel combineert inzichten uit het position paper met die van de meest recente studie.
Methode
In onze studie 'Indicatoren voor een rechtvaardig klimaatbeleid' is onderzocht wat de kosten zijn van concrete klimaatmaatregelen uit het Regeerakkoord Rutte III. De focus ligt op kostenverdeling tussen groepen huishoudens en sectoren uit het bedrijfsleven. Bij de maatregelen gaat het bijvoorbeeld om de verhoging van de energiebelastingen en de verschuiving daarvan van elektriciteit naar gas. Hierbij merken we op dat een belangrijk deel van het klimaatbeleid uit het Regeerakkoord nog concreet moet worden ingevuld. Momenteel vinden bijvoorbeeld de onderhandelingen plaats in het kader van het nieuwe Klimaatakkoord. De afspraken die daar worden gemaakt zullen gevolgen hebben voor de kosten en de verdeling hiervan.
We inventariseren alleen de kostenkant van het klimaatbeleid. Compenserende maatregelen in de vorm van herverdeling via de inkomstenbelastingen laten we buiten beschouwing. Wel nemen we de teruggaaf in de energiebelasting mee.
Klimaatbeleid rechtvaardig?
Of het huidig klimaatbeleid rechtvaardig genoemd kan worden, hangt af van een politieke afweging over wat rechtvaardigheid precies inhoudt. Wel zijn er bepaalde objectieve principes voor rechtvaardigheid. We leggen het klimaatbeleid langs twee van die principes:
- het principe dat de vervuiler betaalt;
- het draagkrachtprincipe.
Betaalt de vervuiler?
In Figuur 1 geven we een overzicht van het effect van het Regeerakkoord op de verdeling van de lasten van het klimaatbeleid: hoeveel gaat de vervuiler betalen (euro/ton CO2)? De gele balk laat de lasten in 2021 zien in een scenario zonder beleid uit het Regeerakkoord. De rode balk geeft het effect van maatregelen uit het Regeerakkoord. De breedte van de balk correspondeert met de CO2-uitstoot van een groep.
We zien dat de kosten voor de vervuiler sterk verschillen. Huishoudens betalen in 2021 zo’n 180 euro/ton CO2-uitstoot. Tegelijk zien we dat de zware industrie het minst betaalt per ton CO2-uitstoot en ook nauwelijks extra gaat betalen door de maatregelen uit het Regeerakkoord.
Figuur 1: Hoeveel betaalt de vervuiler? Klimaatlasten per ton CO2-uitstoot
Toelichting: ‘H’ staat voor huishoudensgroep, het getal achter de ‘H’ geeft het gemiddeld bruto-inkomen van een bepaalde groep. Bijvoorbeeld: huishoudens in groep H72 verdienen gemiddeld € 72.000.
Zijn de lasten verdeeld naar draagkracht?
Hoe verhouden de klimaatlasten zich tot de draagkracht voor huishoudens en het bedrijfsleven? Voor huishoudens zetten we de lasten af tegen het besteedbaar inkomen; voor bedrijven kijken we naar de lasten ten opzichte van de netto-omzet.
Draagkracht huishoudens
Figuur 2 gaat in op het effect van de klimaatlasten op de draagkracht van huishoudens. We zien dat de armste huishoudens de zwaarste lasten van het klimaatbeleid dragen met een stijging van 2% naar 4%.
Figuur 2: Draagkracht van het klimaatbeleid: lasten klimaatheffingen als aandeel van het besteedbaar inkomen van huishoudens
Draagkracht bedrijfsleven
Het is ook mogelijk om de kosten voor het bedrijfsleven per sector uit te splitsen (Figuur 3).
Figuur 3: Draagkracht van het klimaatbeleid: lasten klimaatheffingen als aandeel van de netto-omzet van bedrijven
Toelichting: De berekening betreft alleen de directe kosten van energiebelasting, opslag duurzame energie en CO2-minimumprijs. Eventuele subsidies en indirecte doorwerkingen van de kostprijsstijging op de prijs van producten zijn niet meegenomen.
We zien dat de sector publieke dienstverlening de hoogste klimaatlasten kent. Met name de grootverbruikers van energie worden ontzien. Ze hebben momenteel al lage klimaatlasten en gaan nauwelijks meer betalen ten opzichte van hun netto-omzet.
Hoe kan het klimaatbeleid rechtvaardiger?
Een rechtvaardig klimaatbeleid is nodig voor het draagvlak van het klimaatbeleid en kan daarmee de effectiviteit van het klimaatbeleid vergroten. Daarnaast is een klimaatbeleid dat recht doet aan het principe “de vervuiler betaalt” ook vaak kosteneffectief.
Het ontwerp van een rechtvaardig beleid is echter niet eenduidig. Dat komt doordat rechtvaardigheidsprincipes op gespannen voet met elkaar staan. In 2016 is de energiebelasting op gas verhoogd van 19 naar 25 cent per m3. Het Regeerakkoord stelt een verdere verschuiving van elektriciteit naar gas voor. Vanuit het principe dat de vervuiler betaalt, is die verschuiving goed te rechtvaardigen. Hij staat echter op gespannen voet met het draagkrachtprincipe: ieder huishouden – rijk of arm – gebruikt ongeveer dezelfde hoeveelheid energie om zijn huis te verwarmen.
We geven hieronder twee opties voor een rechtvaardiger klimaatbeleid volgens de 2 principes.
Compenseer hogere energiebelasting op gas
De verschuiving in de Energiebelasting naar gas kan gecompenseerd worden met een grotere teruggaaf Energiebelasting en/of het geven van een energietoeslag aan de laagste inkomensgroepen.
Verhoog de bijdrage van de zware industrie
De zware industrie betaalt een zeer laag tarief per ton CO2. Dat staat op gespannen voet met het principe dat de vervuiler betaalt. De zware industrie is echter ook concurrentiegevoelig. Nederland zou een hoger tarief kunnen invoeren, maar dat zal tot gevolg hebben dat bedrijvigheid in energie-intensieve sectoren wegtrekt. Een alternatief dat dit nadeel niet kent, is een verschuiving van het belasten van de uitstoot van CO2 bij energie-intensieve productie (zoals in het Europees emissiehandelssysteem) naar het belasten van de 'koolstofvoetafdruk' van producten.
Het position paper voor de Tweede Kamer is hier te vinden. De studie 'Indicatoren voor een rechtvaardig klimaatbeleid' is hier te vinden. Inlichtingen: Robert Vergeer (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.) of Sander de Bruyn (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.).
