Op 28 september j.l. aanvaardde prof.dr. Herman Vollebergh het ambt van hoogleraar Economie en Milieubeleid aan de Universiteit van Tilburg met het uitspreken van zijn oratie 'Haasje over? Instrumentering van transities: van uitdaging naar uitvoering'. In zijn oratie legt prof. Vollebergh uit dat er veel te leren valt van economen bij grote uitdagingen zoals de energietransitie.
De zorg om het milieu is groter dan ooit. Er ligt een ambitieuze uitdaging – het Akkoord van Parijs– maar de politiek vindt het moeilijk om door te pakken. In hoeverre het klimaatakkoord in Nederland de grote sprong voorwaarts wordt, valt nog maar te bezien. Tegelijk zwelt de kritiek op de economische wetenschap aan, aangewakkerd door Kate Raworth en haar ‘doughnut economics’. Over de noodzakelijk geachte structurele veranderingen in de samenleving, ‘transities’ genaamd, zouden economen niets te vertellen hebben vanwege hun preoccupatie met niet bestaande rationele mensen in een te beperkte lineaire wereld. Volgens prof. dr. Herman Vollebergh valt er echter veel te leren van economen bij zulke grote uitdagingen.
Haasje over
Bij transities gaat het om maatschappijbrede veranderingen waarbij fundamentele en samenhangende veranderingen in technologie, organisaties, instituties en cultuur plaatsvinden. In het geval van de klimaat- en milieuproblematiek in bredere zin draait het dan om veranderingen die uiteindelijk leiden tot veel schonere consumptie en productieprocessen. Centrale vraag in de oratie is: Hoe krijgen we de samenleving zo ver om consequent de mogelijkheden te benutten minder broeikasgassen uit te stoten en aanzienlijk zuiniger om te gaan met natuurlijke hulpbronnen en daarbij radicale innovaties te benutten? Met andere woorden: Hoe krijgen we deze ‘schone haas’ zover om de sprong te wagen? Hij past deze uitdaging toe op de mogelijke instrumentering van het komende Klimaatakkoord in Nederland. Ook laat Vollebergh zien wat we hierover kunnen leren van de economische wetenschap.
Klimaatakkoord en economische wetenschap
De vraag hoe we de haas zover krijgen om de sprong te wagen, is in feite de vraag naar de instrumentering van transities oftewel transitiemanagement. In zes stellingen zet Vollebergh uiteen wat er vanuit de economische wetenschap te leren valt over de instrumentering van transities. Zo stelt hij dat grote transities systeembrede milieubeprijzing vereisen om het huidige systeemfalen tegen te gaan. Bij vuile activiteiten dient de volledige prijs in rekening te worden gebracht, terwijl schone activiteiten juist extra moeten worden gesteund. Ook is hij van mening dat stevig ingrijpen van de overheid onvermijdelijk is om de transitie tot stand te brengen. Voor Nederland betekent dat een minimumprijs in het Europese verhandelbare rechtenstelsel en, nog belangrijker, een betere toepassing van het 'vervuiler betaalt'-beginsel bij de milieubelastingen. En passant wordt daarmee het verdelingsvraagstuk opgelost, aangezien huishoudens nu meer dan evenredig bijdragen aan de energietransitie.
De zes stellingen van Vollebergh luiden:
- Grote transities zijn niks nieuws onder de zon, maar de uitdaging is er niet minder om.
- Complexiteit en schokken zijn kenmerkend voor de maatschappij, maar vragen om een goed begrip van constanten in gedrag en systeem.
- Instrumentering van transities zonder richtinggevend doel is stuurloos, maar vereist wel een voldoende ruime blik.
- Grote transities vereisen milieubeprijzing, maar vragen ook goede inbedding in ander beleid.
- Zonder overheid komen transities niet tot stand, maar prudent en coherent ingrijpen is noodzakelijk.
- Keuze van specifieke instrumenten is geen tekstboekopgave, maar vergt aandacht voor vormgeving, context en timing.
Zo toont Vollebergh aan dat economische inzichten een rijke kennisbron vormen voor het begrijpen van onderliggende structuren in onze maatschappij. Hij laat zien hoe daarop met beleid het beste kan worden ingespeeld om het publieke milieubelang veilig te stellen.
Klik hier voor nadere informatie over deze oratie.
Contact: Prof.dr. Herman Vollebergh, Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken., Tilburg School of Economics and Management, Tilburg University.