'Hernieuwbare energie voor iedereen’ klinkt als een oproep, maar is ook de titel van het proefschrift waarmee Frans van Beek op 20 november 2019 is gepromoveerd aan de Universiteit Utrecht. Het proefschrift gaat in op het belang van deze doelstelling en hoe zij gerealiseerd kan worden.
De samenleving ondervindt een morele verplichting om bij te dragen aan oplossingen voor klimaatverandering. Maar als mensen daarmee aan de slag willen gaan, bijvoorbeeld voor een duurzame energievoorziening, zien ze door de bomen het bos niet meer. Ze worden geconfronteerd met een grote variatie in technische oplossingen en met financiële verplichtingen hiervoor. Dat maakt mensen onzeker. Het ondermijnt het vereiste draagvlak voor duurzame ontwikkeling. Het proefschrift 'Hernieuwbare energie voor iedereen' gaat in op het maatschappelijk belang van de toegang voor iedereen tot een duurzame, betrouwbare en aantrekkelijke energievoorziening en hoe overheden, (private) ontwikkelaars van energievoorzieningen en burgers samen kunnen sturen op het realiseren van deze ambitie.
De energietransitie maakt mensen onzeker
De energietransitie verandert het energiesysteem fundamenteel. Burgers, bedrijven en andere partijen worden, naast consument van energie, ook exploitant van nieuwe apparaten voor opwekking (zonnepanelen), opslag (batterijen) en andere functies in de energieketen. Voor mensen is het een hele stap om mee te gaan in die verandering. Zo zien veel mensen ertegen op om hiervoor financiële verplichtingen aan te gaan. Anderen hebben door de ongunstige ligging van hun huis of bedrijf geen ruimte of mogelijkheden om, bijvoorbeeld, zonnepanelen en windturbines op te stellen. Dat maakt mensen onzeker. Ze vrezen de grip op de beschikbaarheid van energie, een essentiële levensvoorwaarde, te verliezen. Het voedt de twijfel of er op termijn nog wel voldoende, betrouwbare en betaalbare energie voor hen voorhanden is.
Maatschappelijk belang: hernieuwbare energie voor iedereen
Hoe kunnen we ervoor zorgen dat mensen meedoen met de energietransitie en er ook op kunnen vertrouwen dat een hoogwaardige energievoorziening in stand blijft voor iedereen? In het proefschrift ligt de nadruk op juist dat belangrijke maatschappelijk belang in de energietransitie. Het maatschappelijk belang vereist dat hernieuwbare energie (schone, zichzelf aanvullende energie zoals zon, wind, bodemwarmte en waterkracht) in voldoende mate en onder aantrekkelijke condities voor iedereen beschikbaar moet zijn. Het promotieonderzoek heeft daarom een focus op een maatschappelijk cruciale ambitie: transitie naar schone, hernieuwbare energie met behoud van een hoogwaardige energievoorziening, in welke vorm dan ook, voor iedereen. Met deze focus is hernieuwbare energie een gemeenschappelijk goed (een zogeheten common-pool resource) dat in voldoende mate en onder acceptabele voorwaarden beschikbaar moet zijn voor iedereen.
Het proefschrift presenteert hiervoor een bestuurskundig analyseraamwerk, dat in de praktijk kan dienen als monitoringsinstrument om in beeld te brengen wat overheden, private partijen en burgers samen doen om de ambitie van hernieuwbare energie voor iedereen waar te maken. Het laat vervolgens zien of de oplossing die zij daarvoor ontwikkelen niet alleen rendabel is maar ook past in het maatschappelijk belang van hernieuwbare energie voor iedereen. Anders gezegd: of het een rendabele oplossing met maatschappelijke meerwaarde is. Dit wordt gemeten langs twee meetlatten. De ene is een bedrijfsmatige meetlat: de hoeveelheid rendabel geproduceerde en geconsumeerde hernieuwbare energie. De ander is een bestuurlijke meetlat: de meerwaarde van de oplossing in het licht van het maatschappelijk belang, bijvoorbeeld dat de geproduceerde hernieuwbare energie onder acceptabele voorwaarden beschikbaar komt voor iedereen in een wijk, stad of regio. Het instrument is toegepast in het analyseren van oplossingen met hernieuwbare energie in drie cases: een windturbinepark bij Coevorden, een voorziening voor hernieuwbare energie in de binnenstad van Den Haag en hernieuwbare energie als onderdeel van integrale gebiedsontwikkeling in de Rotterdamse wijk Heijplaat.
Sturen op combinatie van rentabiliteit en maatschappelijke meerwaarde
De resultaten van het onderzoek laten zien hoe overheden, private ontwikkelaars van energievoorzieningen en burgers kunnen samenwerken aan oplossingen voor de uitdaging van hernieuwbare energie voor iedereen. Voorwaarde daarbij is dat ze zich verbinden aan een gezamenlijk overeengekomen doel voor rentabiliteit en maatschappelijke meerwaarde. Dat geeft ruimte aan de ontwerpvrijheid en de creativiteit van alle betrokken partijen. Overheden kunnen hier een vooraanstaande en initiërende rol vervullen. Dat zal mensen vertrouwen geven, het draagvlak voor de energietransitie en hoe deze uitpakt voor hunzelf vergroten en er zo aan bijdragen dat de ambitie wordt gerealiseerd van hernieuwbare energie voor iedereen.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de schrijver: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
Het proefschrift is te downloaden via https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/386449.