Ter gelegenheid van het afscheid als hoofdredacteur van Frans Oosterhuis van de Nieuwsbrief Milieu en Economie, heeft mederedacteur Michiel Wind hem op 29 juni 2023 in de prachtige bossen van Leersum geïnterviewd.
Waarom heb je indertijd (eind jaren '70) de studie milieueconomie gekozen?
Ik wilde iets maatschappelijks doen en was goed in wiskunde. Daarom ben ik economie gaan studeren. Via de ruimtelijke economie kwam ik bij het toen nieuwe vak milieueconomie.
Wat zijn de belangrijkste verdiensten van milieueconomie?
1. Milieu zien als waardevol, natuurlijk kapitaal dat ecosysteemdiensten levert, en dus bescherming verdient. Dit kapitaal kan je in kaart brengen om te kijken waar je inteert en waar het goed gaat.
2. Economische mechanismen en marktconforme beleidsinstrumenten dragen bij aan efficiëntie en effectiviteit van milieubeleid.
3. Innovatie wordt gestimuleerd door deze instrumenten, en kan helpen de knellende milieugrenzen te verruimen, zodat ontkoppeling en ‘groene groei’ mogelijk worden.
4. Het integrale denken van milieueconomie (ketens en MKBA) maakt duidelijk dat er indirecte effecten zijn, zowel positief als negatief, bijv. het ‘rebound effect’ en het waterbedeffect. Systematisch alternatieven in beeld brengen hoort ook bij het integrale analyseren.
Het is een aanhoudend proces om deze verdiensten onder de aandacht te brengen van de beslissingsnemers. De Nieuwsbrief Milieu en Economie draagt daar ook aan bij.
Wat is de relatie tussen liberalisering, deregulering en marktconforme (economische) instrumenten?
Liberalisering en deregulering zijn verschillende dingen. Liberalisering vereist meer (milieu-)regulering in de vorm van randvoorwaarden voor de vrijgemaakte markt. De keuze voor marktconforme instrumenten staat los van liberalisering van markten, en wordt vooral ingegeven door de hogere efficiëntie, effectiviteit en het stimuleren van innovatie.
Wat vind je van circulaire economie, wat is het in jouw ogen, en hoe is de relatie met milieueconomie?
Dit is het woord economie in de betekenis van menselijke activiteiten, in het Engels ‘economy’. Maar milieueconomie is de wetenschap van de economie (‘economics’) toegepast op milieuvraagstukken. Circulaire economie is een concept dat gaat over het voorkomen van materiaalverspilling en het zoveel mogelijk hergebruiken van materialen. Zo gezien is circulaire economie dus één van de studieobjecten van de milieueconomie: met milieueconomie kan je analyseren wanneer circulaire economie maatschappelijke verbetering oplevert.
We heten trouwens ‘Nieuwsbrief Milieu en Economie’, niet ‘Nieuwsbrief Milieueconomie’, dus die dubbele betekenis van economie zit ook in onze naam.
Een volledig circulaire economie is onhaalbaar wegens entropie en economische wetmatigheden. Bijvoorbeeld: de laatste eenheid materiaal hergebruiken zal buitensporig duur zijn en geen maatschappelijk voordeel opleveren. Ook gaat circulaire economie uit van eindeloos onveranderlijk herhalen van processen, terwijl in de praktijk processen veranderen, evolueren en onderhevig zijn aan innovaties. In de praktijk raken grondstoffen niet snel op, worden er alternatieven gevonden en gaat men er zuiniger mee om naarmate de prijs stijgt. Grondstoffenschaarste is op zich dus geen reden om een beleid gericht op circulariteit te voeren; daar weet de markt ook wel raad mee.
Circulaire economie is een beetje een modeterm, waarvan ik verwacht dat het geleidelijk vervangen zal worden door andere concepten, zoals we ook hebben gehad met bijvoorbeeld industriële transformatie en ecologische modernisering. Overigens kunnen deze modewoorden wel een nuttige functie hebben.
Je hebt ooit gezegd dat als we de naam van Nieuwsbrief Milieu en Economie veranderen in Duurzaamheid en Economie, jij ermee stopt. Waarom?
Ik vind ‘duurzaamheid’ geen goed werkbaar begrip, hoewel ik de Sustainable Development Goals van de VN wel nuttig vind doordat ze zo beeldend gepresenteerd worden. Overigens ga ik er nu dus mee stoppen, dus als jullie de naam willen veranderen: ga je gang!
Wat vind je van het EU ETS?
Het ETS ('Emissions Trading Scheme', emissiehandel) is een succesvol voorbeeld van milieueconomie in de praktijk. Er zijn beperkingen en problemen, maar het ETS wordt geleidelijk verbeterd en uitgebouwd. In principe kun je met een economie-breed ETS (mits goed gehandhaafd uiteraard) de doelstelling van nul emissies in 2050 halen. Toch denk ik niet dat dat gaat lukken, want het lijkt me moeilijk (ook politiek) om bijv. de emissies van warmtevoorziening voor gebouwen, de zware industrie en transport voor 2050 naar nul te brengen, tenzij er belangrijke innovaties komen. Maar het instrument op zich bespaart veel kosten en stimuleert innovatie.
Hoe zie je de toekomst van de milieueconomie?
Milieueconomie verdient meer aandacht, want het kan helpen geld en milieu te besparen door middel van een beter milieubeleid. Er wordt gewerkt aan het (opnieuw) opzetten van een netwerk voor het vakgebied in Nederland.
Welke aanbevelingen zou je willen geven aan onze regering en Europese Commissie wat betreft milieubeleid?
Luister wat meer naar milieueconomen en andere deskundigen, en wat minder naar al te stellige beweringen van fanatiekelingen en lobbyisten. Heb aandacht voor de eerder genoemde vier verdiensten.
‘Ik heb gezegd!’
Afbeelding 1: De huidige redactie bij het afscheidsetentje in Tilburg op 9 juni 2023, met van links naar rechts Olav-Jan van Gerwen, Sandra Rousseau, Wim van Opstal, Michiel Wind, Mandy Willems, Marcel Bovy, Frans Oosterhuis, Jan Brusselaers. André Wooning was afwezig.
