In het Natuurrapport 2023 onderzoekt het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) samen met beleidsmakers en experten hoe het Vlaamse beleid tegen 2030 de doelen uit de Europese Green Deal en de bijbehorende Biodiversiteitsstrategie kan halen. Dit jaar gaat het rapport in op vier grote uitdagingen: schade door droogte en overstromingen, de klimaatverandering tegengaan, een samenhangend natuurnetwerk creëren en inzetten op leefbare steden met natuurgebaseerde oplossingen. Het rapport brengt gemeenschappelijke barrières en oplossingen samen in zeven geïntegreerde oplossingspaden voor een transformatief biodiversiteitsbeleid.
Uitdagingen
Een hoge bevolkingsdichtheid, verstedelijking en een sterk gewijzigde waterhuishouding maken Vlaanderen kwetsbaar voor waterschaarste en -overlast. Dit zorgt niet alleen voor een economische en maatschappelijke impact, maar zet ook de biodiversiteit verder onder druk. Het Vlaamse beleid staat dan ook voor de uitdaging om meer ruimte te creëren voor natuurlijke processen die piekafvoeren vermijden en grondwaterreserves beter aanvullen.
De klimaatverandering heeft verstrekkende gevolgen voor de mens en de biodiversiteit. Het beschermen en beheren van ecosystemen vormt hierbij een belangrijke sleutel. Ecosystemen leggen broeikasgassen uit de lucht vast als koolstof en bepalen ook via andere natuurlijke processen de warmtebalans van onze atmosfeer. De biomassa die ze produceren kan een plaats krijgen in onze economie en grondstoffen met een sterk negatieve impact op het klimaat vervangen. Het Vlaamse beleid staat voor de uitdaging om de groeiende vraag naar biomassa uit onze ecosystemen te verzoenen met de klimaat- en biodiversiteitsdoelen van de Green Deal.
Natuurgebieden in Vlaanderen zijn klein, ruimtelijk geïsoleerd en ingebed in een intensief gebruikt landschap. Dat maakt deze gebieden extra kwetsbaar voor milieudruk van buitenaf en is er sprake van een verlies van soortenrijkdom, een vermindering van de genetische diversiteit en een verlies aan ecosysteemprocessen. Vlaanderen dient dus in te zetten op een samenhangend natuurwerk, wat meer kansen biedt voor organismen en processen en de natuur helpt om zich aan te passen aan de klimaatverandering. Daartoe zijn ook maatregelen buiten de natuurgebieden nodig.
Vier op de tien Vlamingen woont in verstedelijkt gebied en dit aandeel neemt toe. De leefbaarheid in steden staat onder druk door ruimtelijke verdichting en concentratie van harde infrastructuur en functies ten nadele van open ruimte en groen. Stedelijke vergroening en groenblauwe dooradering kunnen zorgen voor een uitbreiding van natuur binnen de stad en voor een betere verbinding ervan met de ruimere omgeving. Dit vergroot de draagkracht voor diverse soorten en ondersteunt de omgevingskwaliteit en ecologische processen die nuttig zijn voor de mens, zoals verkoeling of regenwaterinfiltratie.
Oplossingspaden
Bovenstaande vier uitdagingen zijn sterk met elkaar verweven, stoten deels op dezelfde barrières, en kunnen deels door middel van dezelfde ingrepen opgelost worden. Daarom formuleert het Natuurrapport 2023 ook zeven geïntegreerde oplossingspaden voor een transformatief biodiversiteitsbeleid:
- Geef een plaats aan verschillende visies op natuur. Om natuurherstel effectief te maken is het belangrijk dat lokale keuzes passen in een ruimere visie op systeemherstel waarbij weerbare en veerkrachtige sociaaleconomische systemen steeds het uitgangspunt zijn.
- Laat ruimte voor een natuurlijke dynamiek. Daartoe moeten natuurlijke processen sturend worden bij ruimtelijke processen en de vergunningsverlening.
- Verbreed de kennis en maak werk van een lerende overheid. Combineer natuurwetenschappelijke inzichten met andere wetenschapsdomeinen, praktijkervaring en lekenkennis. De combinatie van monitoring van sociaalecologische trends en ervaringskennis uit lokale experimenten kan helpen om beloftevolle innovaties sneller op te schalen en niet-duurzame standaardpraktijken uit te dagen.
- Intervenieer in het grondbeleid. Om in te zetten op natuurherstel kan de overheid in de eerste plaats haar eigen gronden inzetten of nieuwe gronden verwerven. Daarnaast zal de overheid initiatieven moeten nemen om het algemeen belang zwaarder te laten doorwegen dan het eigendomsrecht. Ook de verdere aantasting van de open ruimte door lokaal maatwerk en uitzonderingsregels in het ruimtelijk beleid moet maximaal vermeden worden.
- Zorg voor echte beleidsintegratie. Zet in op een biodiversiteitsbeleid dat sectorale beleidsgrenzen kan overstijgen. Dat is niet enkel een administratieve, maar ook en vooral een politieke en maatschappelijke opgave.
- Maak van natuur een logische keuze. Kiezen voor natuur en natuurlijke processen staat soms haaks op gangbare praktijken en gewoonten, en is op korte termijn vaak ook financieel nadelig. Daarom is een instrumentenmix nodig die inspeelt op de diverse motieven van eigenaars en gebruikers.
- Creëer capaciteit voor een transformatief beleid. Naast het zoeken van efficiëntiewinsten is het belangrijk om de capaciteit van de overheid uit te bouwen om in te zetten op een betere beleidsintegratie, -facilitatie en -cocreatie.
Meer lezen: Het volledige Natuurrapport 2023 kan u hier terugvinden: INBO Natuurrapporten | Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (vlaanderen.be)
