De Rijksoverheid wil per jaar 100.000 nieuwe woningen realiseren tot en met 2030. Tegelijkertijd heeft Nederland ambitieuze doelen op onder meer klimaat en circulaire economie. Die twee doelen schuren met elkaar. Dat vraagt om prioritering en keuzes.
Een CO2-budget voor de bouw
Om opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 °C is er een maximale hoeveelheid CO2 die wereldwijd nog mag worden uitgestoten: ons CO2-budget. Wanneer we kijken naar de relatieve bijdrage van de Nederlandse bouw, is het resterende ‘CO2-budget voor de Nederlandse bouw’ vanaf 2023 zo’n 7 Mton. Dat budget is met onze huidige manier van bouwen in 2027 overschreden.
Aanvullende nieuwbouw is dus niet in lijn met een 1,5 °C-scenario. Wanneer we een bijdrage van de bouwsector aan verdere opwarming tot 1,7 °C accepteren, is het budget van bouwen in 2032 verbruikt: dat levert dus slechts enkele jaren extra uitstootruimte op.
Figuur 1: De Nederlandse bouwsector overschrijdt in 2027 haar CO2-budget voor 1,5 graad
Circulaire strategieën
Veel partijen in de bouwsector zetten in op circulair bouwen. Er zijn zes circulaire strategieën die een bijdrage kunnen leveren om het materiaalverbruik, de CO2-uitstoot en de milieu-impact van de woningopgave te verminderen:
- Beter benutten van de bestaande woningvoorraad, waarbij zonder bouwkundige ingrepen tot en met 2030 zo’n 50.000 woningen kunnen worden gerealiseerd;
- Optoppen & transformeren, waarbij tot en met 2030 zo’n 100.000 woningen kunnen worden gerealiseerd op of binnen de bestaande gebouwvoorraad;
- Kleiner bouwen, waarbij een verschuiving plaatsvindt van grondgebonden woningen naar appartementen en alle woningen zo’n 10% kleiner worden gebouwd;
- Hoogwaardig hergebruik, waarbij het aandeel hergebruikte producten en materialen toeneemt tot 9,5%;
- Biobased bouwen, waarbij het aandeel biobased woningen stijgt tot 50% (grondgebonden) en 30% (gestapelde bouw);
- Intensieve industrialisatie, waarbij de industriële productie van woningen groeit tot 50%.
33% verbetering mogelijk tot en met 2030
Bij elkaar opgeteld kunnen de zes circulaire strategieën leiden tot een totale CO2-reductie van 33% tot en met 2030, ten opzichte van 'business-as-usual'. Daarbij nemen ook het primair materiaalverbruik (38%) en de milieu-impact (29%) tot en met 2030 flink af. Dat is een grote stap, maar tegelijkertijd onvoldoende om de circulaire ambities in de bouw te realiseren.
Figuur 2: Totale CO2-uitstoot en CO2-besparing van circulaire strategieën tot en met 2030
Kostenbesparing van €13,6 miljard
De combinatie van deze circulaire strategieën kan tot en met 2030 een financiële besparing van €13,6 miljard opleveren. Procentueel betekent dit een verlaging van zo’n 8,1% van de totale kosten van de bouwopgave, op basis van de huidige kostenniveaus. Wanneer we de vermeden CO2-uitstoot in maatschappelijke baten uitdrukken, levert dit aanvullend tot €4,2 miljard op.
De strategieën 'Kleiner bouwen' en 'Intensieve industrialisatie' leveren de grootste bijdrage aan het verlagen van de financiële kosten. De andere strategieën leiden op dit moment nog tot lichte meerkosten, waarbij de verwachting is dat deze meerkosten de komende jaren afnemen als gevolg van onder meer een hogere Europese CO2-prijs. Nu inzetten op deze circulaire strategieën verlaagt toekomstige financiële risico’s en leidt naar verwachting op termijn tot kostenvoordeel.
Op dit moment ligt de focus op het realiseren van nieuwbouwwoningen. Door veel beter gebruik te maken van de bestaande woningvoorraad ('Beter benutten') en ons te richten op het realiseren van meer woningen binnen de bestaande gebouwde omgeving ('Optoppen & transformeren'), voorkomen we nieuwe materiaalvraag en daarmee CO2-uitstoot.
Ook bouwen we momenteel vanuit de marktvraag, waardoor we relatief veel eengezinswoningen gaan realiseren. Binnen onze voorraad hebben we echter al zo’n miljoen meer eengezinswoningen dan gezinnen. Door te bouwen op basis van een optimale voorraad wordt doorstroming weer mogelijk en krijgen 'empty nesters' een aantrekkelijk alternatief voor hun halflege eengezinswoningen. De woningen die we bouwen, kunnen dan veel kleiner. En wanneer we die wijken levensloopbestendig ontwikkelen met lokale voorzieningen, boeken we direct ook winst voor toekomstige ouderenzorg.
Mentaliteitsverandering
Deze nieuwe manier van kijken naar de bouwopgave vraagt een mentaliteitsverandering. In plaats van bouwen, bouwen, bouwen gaat het om nadenken, verbouwen, bouwen. Eerst nadenken wat voor woningvoorraad we op lange termijn willen hebben. Vervolgens kiezen voor verbouw van de huidige voorraad, om deze beter passend te maken. En tot slot nieuw bouwen wat echt nodig is.
Wanneer overheid, opdrachtgevers en bouwende partijen dit nieuwe perspectief omarmen, kan het hard gaan. En komen ook de ambities op klimaat en circulaire economie weer in zicht.
Het onderzoek Woningbouw binnen planetaire grenzen is een initiatief van Copper8, Metabolic, NIBE en Alba Concepts. Deze verkenning laat zien wat de materiaalvraag, CO2-uitstoot en milieu-impact van de woningbouw is en op welke manier die impact kan worden verkleind. Meer informatie:
