In deze studie voor de Vlaamse afvalstoffenmaatschappij (OVAM) onderzocht een team van onderzoekers van VITO de mogelijke impacts, kansen en uitdagingen van het invoeren van het Europese emissiehandelssysteem (EU-ETS) voor verbrandingsinstallaties van stedelijk afval. Het doel van deze studie is om inzicht te verschaffen in hoe, in welke mate en onder welke voorwaarden de implementatie van EU-ETS kan bijdragen aan de realisatie van de doelstellingen van het Vlaamse afval- en materialenbeleid en het klimaatbeleid.
De analyse begint met een grondige verkenning van de huidige situatie rond afvalverbranding in Vlaanderen en de werking van het Europees emissiehandelssysteem. Hierbij wordt gekeken naar de specifieke omstandigheden die van invloed zijn op Vlaanderen. Vervolgens wordt de mogelijke impact voor Vlaanderen bij de implementatie van EU-ETS, zoals voorgesteld door Europa, onder de loep genomen. Belangrijke verschillen tussen EU-ETS en de circulaire economie (CE) worden benadrukt, met EU-ETS gericht op een specifiek Europees doel (de reductie van fossiele broeikasgasemissies op Europees niveau) via het cap-and-trade-mechanisme, terwijl een circulaire economie meerdere, vaak minder concrete doelstellingen op verschillende niveaus nastreeft, met een geïntegreerde mix van initiatieven.
Gedragseffecten
De studie wijst op mogelijke maatregelen om directe (fossiele) broeikasgasemissies van afvalverbranding te verminderen. Acties stroomopwaarts in de afvalverwerkingsketen en het afvangen van CO2 (carbon capture) worden genoemd als mogelijke benaderingen, met een specifieke focus op het verminderen van de koolstofinhoud van niet-recyclebaar brandbaar afval. Op korte termijn wordt voorspeld dat de invoering van EU-ETS voor afvalverbranding waarschijnlijk niet direct zal leiden tot significante dalingen van fossiele CO2-emissies. Echter, het zal bewustzijn creëren over de herkomst en impact van deze emissies, waardoor er meer aandacht komt voor het vermijden van emissies door te investeren in recyclage en preventie.
Voor huishoudelijk afval wordt geschat dat bij een EUA-prijs tussen 80 en 100 €/ton een daling van het afvalaanbod tussen 4 en 10% kan plaatsvinden, wat overeenkomt met een jaarlijkse directe CO2-emissiereductie van 24 tot 62 kton. Voor bedrijfsafval wordt verwacht dat bij dezelfde EUA-prijs een afname van het afvalaanbod van 13 tot 16% kan plaatsvinden op korte termijn, wat overeenkomt met een vermindering van 85 tot 107 kton CO2. Op middellange termijn (1-3 jaar) zou EU-ETS mogelijk wel kunnen zorgen voor een aanzienlijke daling van de directe fossiele CO2-emissies van afvalverbranding (170 tot 214 kton CO2, een vermindering van 26 tot 32% van het afvalaanbod). Daarnaast zou het een stimulans zijn voor afvalverbranders om te investeren in carbon capture en utilization (CCU/CCS) zodra de kosten hiervoor lager worden dan de prijs voor emissierechten.
Financieel gezien wordt verwacht dat de invoering van EU-ETS zal leiden tot een daling van de inkomsten uit milieuheffingen op Vlaams niveau, gecompenseerd door een aanzienlijke stijging van veilinginkomsten voor EU-ETS. Er wordt gesuggereerd dat een deel van deze veilinginkomsten kan worden besteed aan projecten die samenwerking over de waardeketen bevorderen om CO2-emissies in de hele afvalverwerkingsketen te verminderen.
EU-ETS zorgt niet automatisch voor een level playing field
Het onderbrengen van afvalverbrandingsinstallaties voor stedelijk afval onder EU-ETS garandeert niet zonder meer dat er een level playing field gecreëerd wordt tussen alle installaties die afval verbranden. Anderzijds dient ook te worden opgemerkt dat er op dit moment eveneens geen level playing field is, gezien de installaties die op dit moment reeds onder EU-ETS vallen, zowel emissierechten als de afvalheffing betalen. De concrete impact hangt af van praktische modaliteiten, vooral met betrekking tot de toewijzing van kosteloze emissierechten en mogelijke investeringssteun voor emissiereductietechnieken.
In het algemeen toont de studie aan dat Vlaanderen, met zijn voortrekkersrol in duurzame afvalverwerking, de vroege invoering van emissierechten kan absorberen. Echter, het verschil tussen koplopers en achterblijvers in Europa op het gebied van afvalverwerking kan groter worden. Deze bevindingen onderstrepen de noodzaak voor zowel voorlopers als achterblijvers om hun instrumentenmix te herzien in het licht van EU-ETS. Perverse effecten, zoals meer zwerfvuil en illegale stortingen, worden als risico's genoemd, vooral wanneer er geen sprake is van een flankerend beleid.
Meer lezen: https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/61955