De transitie naar een circulaire economie vraagt om meer dan alleen technologische innovaties; het vereist ook een zorgvuldige afstemming van incentieven binnen en tussen organisaties. In dit artikel bespreken we hoe het effectief op één lijn brengen van deze prikkels essentieel is voor het implementeren van een technologie zoals omkeerbare lijmverbindingen, die duurzame productie en recycling kan bevorderen.

De transitie naar een circulaire economie vereist vaak technologische en organisatorische innovaties die zowel binnen als tussen bedrijven moeten worden afgestemd. In een recente studie van VITO werd onderzocht welke afstemming noodzakelijk is om een nieuwe technologie te implementeren die toelaat om lijmverbindingen ongedaan te maken. In dit artikel staan we kort stil bij de toegevoegde waarde van deze innovatie, maar gaan we vooral ook dieper in op de voorwaarden om alle neuzen in dezelfde richting te krijgen om daadwerkelijk aan de slag te gaan met een innovatie als deze.

De innovatie: omkeerbare lijmverbindingen

Deze technologie stelt bedrijven in staat om op verzoek verbindingen tussen materialen los te maken, wat bijdraagt aan efficiëntere reparatie-, hergebruik- en recyclingprocessen. Dat levert volgende waarde op:

  1. Optimalisatie van productieprocessen: Een van de belangrijkste voordelen van omkeerbare lijmverbindingen is dat ze fouten in productieprocessen kunnen verhelpen. Traditionele lijmen zorgen ervoor dat bij fouten vaak complete productonderdelen moeten worden weggegooid. Met omkeerbare lijmen kunnen fouten worden opgelost zonder dat materialen verloren gaan, wat de efficiëntie verhoogt en productieafval vermindert. Dit creëert directe besparingen en verhoogt de duurzaamheid van de productieprocessen.
  2. Betere reparatie- en renovatiemogelijkheden: Een ander belangrijk voordeel is dat omkeerbare lijmen bijdragen aan betere reparatie- en renovatiemogelijkheden. Deze technologie maakt het mogelijk om producten te herstellen zonder de onderliggende materialen te beschadigen. Dit is vooral van belang in sectoren zoals elektronica en de bouw, waar de vraag naar reparatie en hergebruik toeneemt door zowel consumenten als beleidsmakers. Het implementeren van deze technologie kan ook nieuwe bedrijfsmodellen, zoals productverhuur, ondersteunen.
  3. Verbeterde recyclingmogelijkheden: Omkeerbare lijmen bieden tevens voordelen voor de recyclingsector. Door materialen eenvoudig te scheiden, kunnen waardevolle materialen zoals metalen en kunststoffen makkelijker worden teruggewonnen en opnieuw worden gebruikt. Dit draagt bij aan een hoger recyclingrendement en vermindert de afhankelijkheid van primaire grondstoffen.

Het split incentive-probleem

Hoewel deze technologie voordelen biedt, ondervindt de introductie ervan vaak obstakels door mislukte afstemming van prikkels binnen en tussen organisaties, wat bekend staat als het split incentive-probleem. Het split incentive-probleem ontstaat wanneer de kosten en baten van een innovatie niet gelijkmatig zijn verdeeld tussen actoren in de keten. Een producent kan bijvoorbeeld de kosten dragen voor de overstap naar omkeerbare verlijming, terwijl de voordelen pas worden gerealiseerd bij de eindgebruiker, reparateur of afvalverwerkingsbedrijf. Met andere woorden, voor de ene partij betekent het een kost om positieve externaliteiten te creëren voor een andere partij, waardoor die ene partij geen prikkel heeft om deze kost effectief te dragen. Zonder duidelijke economische stimulansen voor alle betrokkenen blijven circulaire innovaties zoals omkeerbare verlijming daarom vaak onbenut.

Binnen organisaties: waarom interne afstemming cruciaal is

Het afstemmen van incentieven is niet alleen een uitdaging tussen verschillende bedrijven binnen een keten, maar ook binnen organisaties zelf. Grote bedrijven zijn vaak verdeeld in verschillende afdelingen met hun eigen verantwoordelijkheden, budgetten en prestatiedoelen. Dit kan leiden tot interne verdeeldheid, waarbij de ene afdeling investeringen moet doen om een innovatie zoals omkeerbare verlijming in te voeren, terwijl de voordelen elders binnen het bedrijf neerslaan. Bijvoorbeeld, een afdeling die verantwoordelijk is voor productontwikkeling kan terughoudend zijn om over te stappen op een nieuwe verlijmingstechnologie, omdat dit extra (omschakel)kosten en risico’s met zich meebrengt. Tegelijkertijd kunnen afdelingen die verantwoordelijk zijn voor de reparatie of recycling van producten juist veel baat hebben bij omkeerbare verlijming omdat het hun werk eenvoudiger en efficiënter maakt. Om dergelijke interne conflicten te vermijden, is het van belang dat bedrijven hun prestaties en doelen op elkaar afstemmen. Dit betekent dat er duidelijke communicatie moet zijn over de langetermijnvoordelen van circulaire innovaties en dat managementteams prestaties belonen die bijdragen aan duurzaamheidsdoelen.

Externe samenwerking: een ketenbrede aanpak

Net zoals interne afstemming cruciaal is, is het ook noodzakelijk om de incentieven tussen bedrijven binnen een toeleveringsketen op één lijn te krijgen. In veel gevallen moet de investering in een nieuwe technologie, zoals omkeerbare verlijming, worden gedaan door één schakel in de keten (bijvoorbeeld de fabrikant), terwijl de voordelen elders in de keten (bij de reparateur of afvalverwerker) terechtkomen.

Dit vraagt om nieuwe vormen van samenwerking en afspraken tussen ketenpartners. Bedrijven moeten niet alleen de kosten en baten eerlijk verdelen, maar ook samen investeren in kennisoverdracht, onderzoek en ontwikkeling. Het is belangrijk dat er gezamenlijke waardeproposities worden ontwikkeld die voor alle schakels in de keten aantrekkelijk zijn. In dit kader spelen uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV)-programma’s een belangrijke rol. Deze programma’s kunnen bedrijven verplichten om verantwoordelijkheid te nemen voor de gehele levenscyclus van hun producten, wat een sterke stimulans kan zijn voor het gebruik van duurzame technologieën zoals omkeerbare verlijming.

Regulering en beleid als katalysator voor verandering

Beleidsmakers kunnen een belangrijke rol spelen bij het stimuleren van samenwerking en het oplossen van split incentive-problemen. Een veelgebruikte aanpak is het opleggen van verplichte regelgeving, bijvoorbeeld op het gebied van productontwerp voor hergebruik en recycling. Zulke regelgeving kan ervoor zorgen dat de kosten en baten van een circulaire innovatie, zoals omkeerbare verlijming, op een evenwichtige manier door de keten worden gedragen. Daarnaast kan het gebruik van publieke aanbestedingen als instrument om innovatie te stimuleren niet worden onderschat. Door circulaire criteria op te nemen in overheidsopdrachten, kunnen beleidsmakers een sterke vraag creëren naar duurzame producten, wat op zijn beurt bedrijven aanmoedigt om te investeren in circulaire technologieën.


Meer lezen: Van Opstal, W., Smeets, A. & Pals, E. (2024), Aligning incentives for implementing reversible bonding as a circular economy innovation. Business Strategy and the Environment. 

Meer te weten komen over reversibel verlijmen: zie www.circularbonding.be, een project van Flanders Make in samenwerking met VITO en BIL met de steun van VLAIO.

Aanmelden nieuwsbrief

Wil je regelmatig op de hoogte worden gehouden van nieuwe artikelen op deze website?

Meld je dan hier aan voor de Nieuwsbrief!

aanmelden knop

Ga direct naar alle artikelen over:

nME icon overheid groot 3d4

Overheid

nME icon bedrijfsleven2 groot

Bedrijfsleven

nME icon onderzoek groot

Onderzoek

nME icon opinie2 groot

Opinie en debat