Nieuwsbrief Milieu en Economie - Nieuwe langetermijnverkenning CPB: kiezen voor later

De keuzes van nu zijn bepalend voor het Nederland van 2050. In de op 10 oktober j.l. verschenen langetermijnverkenning Kiezen voor later: vier visies voor 2050 schetst het Centraal Planbureau (CPB) vier scenario’s die de politiek kunnen helpen die keuzes te maken. De vorige langetermijnverkenning dateert uit 2010. Met deze publicatie geeft het CPB aanzetten tot een debat over de toekomstige ontwikkeling van de economie en de maatschappij.

Een beeld over de prioriteiten op lange termijn is namelijk belangrijk voor de keuzes van nu. De scenario’s laten zien dat er meestal geen ‘gratis’ keuzes zijn: investeren in het een, gaat vaak ten koste van het ander. Tegelijkertijd zijn keuzes essentieel, want hoe langer noodzakelijke maatregelen vooruitgeschoven worden, hoe groter het risico op abrupte en dure aanpassingen.

Breed palet aan inzichten

Het CPB presenteert vier scenario’s: Markt, Autonoom, Duurzaam en Samen. In ieder scenario staat één maatschappijvisie voorop. Vervolgens wordt ieder scenario uitgewerkt voor vijf thema’s: economische ontwikkeling, arbeidsmarkt, sociale zekerheid, zorg en ruimte & wonen. Politici en beleidsmakers kunnen bij het nadenken over toekomstgericht beleid putten uit de gepresenteerde scenario’s en de uitwerking per thema; een breed palet aan inzichten die helpen de gevolgen van beleidskeuzes op de lange termijn in kaart te brengen.

Keerzijdes

De langetermijnverkenning laat zien wat de effecten van consistent beleid kunnen zijn en welke keerzijdes we dan voor lief moeten nemen. Zo wordt in de langetermijnverkenning duidelijk dat kiezen voor meer materiële welvaart (Markt) ook meer ongelijkheid en vervuiling met zich meebrengt. Terwijl kiezen voor meer solidariteit (Samen) ook inhoudt dat er meer belasting betaald moet worden en de pensioenleeftijd sneller stijgt. Meer aandacht voor natuur en leefbaarheid (Duurzaam), brengt met zich mee dat veel producten duurder worden en de overheid meer ingrijpt op persoonlijke keuzes. En als Nederland kiest voor meer zelfvoorziening (Autonoom), is de keerzijde dat de economie amper groeit en sociale voorzieningen soberder zijn.

Directeur Pieter Hasekamp: “De scenario’s zijn geen voorspellingen en presenteren ook geen onderling exclusieve set van beleidsopties, er zijn ook combinaties denkbaar. Deze verkenning laat vooral zien dat aan alle keuzes consequenties vastzitten. Wie vervolgens terugschrikt voor de gevolgen, kan wellicht in de verleiding komen om keuzes dan maar voor zich uit te schuiven. Maar dat doet geen recht aan de omvang van de economische en maatschappelijke uitdagingen die Nederland heeft.”

Hoofdboodschappen

Nederland staat voor grote uitdagingen die vragen om een langetermijnperspectief op beleid. Het gaat om zorgen over internationale afhankelijkheid, vergrijzing, de verdeling van schaarse ruimte, druk op de woningmarkt, teruglopende economische groei, de verdeling van welvaart en de gebrekkige duurzaamheid van de huidige productie en consumptie. De aanpak van deze opgaven is gebaat bij heldere keuzes nu voor de lange termijn, zodat burgers en bedrijven kunnen vertrouwen op consistent beleid. Succesvolle voorbeelden uit het verleden illustreren de waarde van beleidsontwikkeling met de blik op de lange termijn. Denk bijvoorbeeld aan het waterbeheer en de aanpassing van de oudedagsvoorzieningen.
De toekomst is onzeker, maar er valt wel wat te kiezen. Hoe de Nederlandse samenleving er in 2050 uitziet, is een gevolg van onzekere ontwikkelingen in de buitenwereld, maar ook van de keuzes die we nu maken. Hoewel de marges op de tijdsschaal van een begroting of regeerakkoord soms smal lijken, is er over een langere periode bezien veel meer flexibiliteit. Daarbij geldt wel dat de keuze voor een bepaald beleidsdoel leidt tot concessies op andere vlakken en dat de samenleving erbij gebaat is om gemaakte keuzes vol te houden. Niet alles kan, en zeker niet tegelijkertijd. Het is van belang om gericht in te zetten op noodzakelijke en prioritaire beleidsaanpassingen. Hoe langer keuzes vooruit worden geschoven, hoe groter het risico op schoksgewijze en kostbare aanpassingen.
In vier scenario’s stellen we de keuzes voor de toekomst op scherp. In elk scenario staat een maatschappijvisie centraal die leidend is in de prioritering van beleidsdoelen. Daarnaast maken we aannames over ontwikkelingen in de rest van de wereld. De scenario’s laten zien hoeveel er in één generatie kan veranderen, dat er veel te kiezen valt in hoe de samenleving wordt ingericht én dat die keuzes consequenties hebben die op langere termijn sterk verschillend uitwerken.
In het scenario Markt staat materiële welvaartsgroei centraal. In dit scenario is Nederland gemiddeld het rijkst, met een dynamische economie met veel internationale handel en een groeiende bevolking door veel migratie. Daarvoor betaalt de samenleving ook een prijs: er is meer ongelijkheid en de leefomgeving heeft te lijden onder vervuilende productie en druk op de ruimte door de economische activiteit en de bevolkingsgroei.
In het scenario Autonoom staan zelfvoorziening en gemeenschapszin voorop. Nederland neemt meer economische activiteiten in eigen hand en heeft relatief meer ruimte omdat de bevolking door de beperkte migratie nauwelijks groeit. De overheid laat veel over aan lokaal en maatschappelijk initiatief. De keerzijde is dat de economie amper groeit door de beperktere internationale samenwerking, dat sociale voorzieningen soberder zijn, en mensen zonder sociaal netwerk buiten de boot kunnen vallen.
In het scenario Duurzaam staat de leefbaarheid van de aarde nu en in de toekomst centraal. Internationaal wordt er veel samengewerkt om vervuilende productie en consumptie te beperken. Dit zorgt er wel voor dat veel producten duurder worden. Ook hebben huishoudens en bedrijven te maken met veel regulering en andere overheidsinmenging die hun keuzes begrenst.
In het scenario Samen vormen solidariteit en een gelijke verdeling van brede welvaart het uitgangspunt. In dit scenario is er veel vertrouwen in de (nationale) overheid, die brede voorzieningen biedt om de sociale verschillen te beperken, zoals ruime uitkeringen, toegankelijke zorg en betaalbare woningen. Om de voorzieningen te kunnen financieren en bemensen, staat daar tegenover dat de belastingen worden verhoogd en de pensioenleeftijd sneller stijgt.