Om de transitie van fossiele naar hernieuwbare energie te realiseren zijn producten nodig zoals zonnepanelen, windmolens en elektrische auto’s die door batterijen worden aangedreven. De snelle groei van de aantallen van deze producten zorgt voor nieuwe uitdagingen in het beheer van grondstoffen en afval, en ook voor een nieuwe afhankelijkheid van kritieke materialen zoals lithium, kobalt en zeldzame aardmetalen, uit het buitenland. In deze policybrief onderzoekt het PBL hoe uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV) kan helpen die uitdagingen het hoofd te bieden.

UPV kan helpen om grondstoffen en materialen langer te gebruiken

Met UPV worden producenten en importeurs verantwoordelijk gemaakt voor de inzameling en verwerking van producten nadat deze zijn afgedankt. Producten moeten bijvoorbeeld apart worden ingezameld waardoor zij of hun onderdelen een tweede leven kunnen krijgen, en de materialen die hiermee gemoeid zijn beter kunnen worden teruggewonnen. Grondstoffen gaan dan langer mee en er hoeven minder nieuwe grondstoffen te worden gewonnen. 

Specifieke problemen bij sleutelproducten voor de energietransitie

Batterijen in elektrische auto’s, zonnepanelen en windmolens kennen een lange levensduur waardoor ze niet gemakkelijk in bestaande UPV-systemen onder te brengen zijn. Ook stuit hergebruik, bijvoorbeeld via de tweedehandsmarkt, soms op specifieke risico’s zoals veiligheidsrisico’s bij batterijen. Verder is terugwinning van kritieke en andere materialen vaak niet rendabel omdat er goedkopere opties tot ‘downcycling’ bestaan. En, tot slot, stuiten regelingen vaak letterlijk op grenzen, bijvoorbeeld omdat deze producten de grens over gaan naar andere landen binnen en buiten de EU, waar de afdankfase nogal eens minder goed is geregeld. 

Zonnepanelen en windmolens

Zonnepanelen vallen nu onder hetzelfde UPV-systeem als alle huishoudelijke elektronische apparaten. Binnen dit UPV-systeem worden zonnepanelen laagwaardig gerecycled als vulmateriaal in de bouwsector en worden waardevolle materialen niet teruggewonnen. Aparte UPV-vereisten voor inzameling en verwerking van zonnepanelen zouden dit kunnen veranderen. Voor windmolens bestaat helemaal nog geen UPV-systeem. Afgedankte turbinebladen worden momenteel veelal verbrand of opgeslagen. Het verdient daarom aanbeveling ook UPV-beleid voor windmolens uit te werken, met name om de recycling van de composietmaterialen in de bladen te bevorderen. 

Ook is er momenteel gebrekkig inzicht in het hergebruik, de tweedehandsmarkt en de export van zonnepanelen en windmolens. Voor deze producten zouden UPV-vereisten voor kritieke materialen kunnen zorgen voor meer recycling. Een minimum hoeveelheid recyclaat bij de productie verplicht stellen, net als nu al voor batterijen is vastgesteld, kan daarvoor helpen.

Batterijen voor elektrische auto’s 

Dat het ook anders en beter kan, bewijst de UPV voor batterijen. Europese UPV-regels schrijven voor dat vóór het jaar 2026 de recyclingpercentages van lithiumbatterijen moeten voldoen aan een minimum van 65 procent, en vóór 2031 aan een minimum van 70 procent. Daarnaast gelden er voortaan vereisten voor materiaalterugwinning. Vóór 2028 moet 90 procent van het kobalt, koper, lood en nikkel worden teruggewonnen en 50 procent van het lithium. Bovendien introduceert de Batterijenverordening ook verplichte minimumniveaus van gerecycled materiaal voor nieuwe batterijen. 

Aanbevelingen om UPV in de afdankfase voor energietransitieproducten beter te benutten 

PBL ziet de volgende mogelijkheden voor het UPV-beleid om de leveringsrisico’s en de milieudruk van het materiaalgebruik in batterijen voor elektrische auto’s, zonnepanelen en windmolens te verminderen.

1. Pas UPV toe op meer producten en bevorder de implementatie van effectieve UPV-systemen in landen binnen en buiten de EU. 
2. Houd bij bestaande en nieuwe UPV-systemen beter rekening met specifieke kenmerken van energietransitieproducten.
3. Pas UPV-vereisten aan om energietransitieproducten langer te gebruiken. 
4. Bevorder hoogwaardigere recycling en terugwinning van kritieke grondstoffen door. terugwinningvereisten en aanvullende vereisten ten aanzien van recyclaat in nieuwe producten 
5. Zorg voor een gelijk speelveld en faciliteer handhaving.

Klik hier om de policybrief te downloaden. 

Nadere informatie: Alexandros Dimitropoulos, PBL, This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it., of Daan in 't Veld, PBL, This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.