Deltares-promovenda Sien Kok vergeleek de levering van ecosysteemdiensten bij vijf varianten van rivier- en uiterwaardenbeheer voor de Rijntakken en analyseerde de trade-offs. De analyse laat zien dat een sterk gereguleerd, monofunctioneel rivierbeheer minder ecosysteemdiensten levert dan meer geïntegreerde, multifunctionele beheerstrategieën.
Achtergrond
De grote rivieren en uiterwaarden in Nederland vervullen een belangrijke rol in onze economie: voor de scheepvaart, de landbouw en de industrie zijn ze onmisbaar, daarnaast ondersteunen ze veel andere sctoren, . In de vorige eeuw is veel aan het systeem gesleuteld: rivieren werden rechtgetrokken, kribben aangelegd om de navigatie en hoogwaterafvoer te helpen, en uiterwaarden werden bedijkt ten behoeve van waterveiligheid. rivierbeheerders worstelen nu met de consequenties van deze aanpassingen. In de Rijntakken (o.a. de Nederrijn, IJssel, Lek, Waal en Merwede) snijdt de rivierbodem in door de veranderde sedimentbalans. Daardoor verandert de afvoerverdeling , en indirect heeft dit ook consequenties voor waterveiligheid, zoetwatervoorziening (vanuit het IJsselmeer), navigatie en verdroging van (natuur in) de uiterwaarden. Daarnaast is door klimaatverandering de verwachting dat zowel laag- als hoogwaterafvoeren in frequentie en ernst zullen toenemen. In programma’s als Integraal Riviermanagement/ Ruimte voor de Rivier 2.0 en de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) wordt gewerkt aan oplossingen voor deze uitdagingen en herstel van water – en natuurkwaliteit. Steeds meer is er hierbij behoefte aan een breder beoordelingskader voor beleid en beheer van rivieren en uiterwaarden.
Verbreding beoordelingskader met ecosysteemdiensten
Onder de vlag van EU-project MERLIN kwantificeerde promovenda Kok de levering van ecosysteemdiensten onder verschillende inrichtingsvarianten, voor rivier- en uiterwaardenbeheer voor de Rijntakken en analyseerde de trade-offs. De onderzochte alternatieven zijn geïnspireerd op eerder onderzoek en planvorming in het rivierengebied, zoals onder het deltaprogramma Rivieren (2015), Integraal Riviermanagement en de visie Ruimte voor Levende rivieren. Om de effecten te kwantificeren werden biofysische en hydrologische modellering gekoppeld aan bestaande of nieuwe indicatoren voor 13 13 geselecteerde ecosysteemdiensten, te zien in figuur 1.
Figuur 1 Schematische weergave van de relatie tussen biofysisch-hydrologische parameters en ecosysteemdiensten, gerelateerd aan: A) longitudinale processen, B) laterale processen en C) de implicaties van veranderingen in landgebruik en bodembedekking.
Resultaten analyse
De analyse, , samengevat in figuur 2, laat zien dat sterk gereguleerd, monofunctioneel rivierbeheer minder ecosysteemdiensten levert dan meer geïntegreerde, multifunctionele beheerstrategieën. Over het algemeen verhogen deze laatste de levering van ecosysteemdiensten in alle domeinen (producerend, regulerend, cultureel) ten opzichte van het nulalternatief, behalve voor landbouwproductie in de uiterwaarden.
Figuur 2 Ecosysteemdienstenlevering in richtjaar 2050 onder de verschillende inrichtingsalternatieven: het nulalternatief (BaU), met huidige inrichting en voortgaande rivierbodemerosie, de situatie van vóór ruimte voor de rivier, met voortgaande rivierbodemerosie (<RvdR), het voorkeursalternatief van Deltaprogramma Rivieren 2015 waarbij huidige bodemligging wordt gehandhaafd (RvR2.0) en de visie Ruimte voor Levende Rivieren (LR) met onder andere een kralensnoer aan nevengeulen, dijkteruglegging en meer ruimte voor natuur in uiterwaarde – of zelfs een volledige natuurfunctie (LR+). Visualisatie op basis van max-normalisatie.
Toepasbaarheid
De onderzoeksresultaten dragen bij aan de formulering van - en communicatie over -natuurherstel en integraal rivierbeheer in Nederland en Europa. De kwantificering van (verschillen in) levering van ecosysteemdiensten is daarbij een eerste stap in de verbreding van het beoordelingskader. Uiteraard blijft er sprake van een uitwisseling van belangen: door deze uitwisseling (kwantitatief) in kaart te brengen, wordt de afweging wel transparanter. Lopend onderzoek richt zich op het inzichtelijk maken van de socio-economische waarde van de effecten op ecosysteemdiensten, afgezet tegen investeringskosten.
Het paper ‘Trade-offs in ecosystem services under various river management strategies of the Rhine Branches ‘ is hier te vinden: https://doi.org/10.1016/j.ecoser.2024.101692. Contact:
