Biomassapotentieel van energiegewassen op licht vervuilde landbouwgronden: Gevalstudie uit de Belgische Kempen

Gezien de hoge nood aan biomassa voor groene energieproductie bestaan er mogelijk opportuniteiten bij het telen van energiegewassen op licht vervuilde landbouwgronden. Dit kan een jaarlijkse biomassastroom van bijna 18 000 ton opleveren. Als men kiest voor gewassen met remediërende capaciteiten, is het bovendien mogelijk om binnen 42 jaar de concentratie aan cadmium bij 87% van de vervuilde landbouwgronden terug te brengen tot aan de Vlaamse richtwaarde.

Zowel in Vlaanderen als in de rest van Europa wordt er veel verwacht van biomassa om de doelstellingen inzake groene stroom te bereiken. Als we dieper ingaan op de potentieelstudies blijkt dat deze biomassa vooral moet komen van specifieke energiegewassen. Dit zou echter betekenen dat een deel van de vruchtbare landbouwgrond niet meer gebruikt zal worden voor voedselproductie. Het gevolg hiervan kan zijn dat onze voedselvoorziening in het gedrang komt en er een opwaartse druk ontstaat op de voedselprijzen.

Wij opperen in dit artikel dat energieteelten best gecultiveerd zouden worden op landbouwgrond die minder geschikt is voor voedsel- of voederproductie. Meer specifiek denken we hierbij aan gronden waarvan sommige concentraties van vervuilende stoffen zich boven de wettelijke norm bevinden. Als we er dan voor zorgen dat er planten geselecteerd worden die naast een hoge biomassaopbrengst ook remediërende kwaliteiten hebben, levert dit bovendien nog een extra voordeel op. De gezondheidsrisico's van de bodemverontreiniging, zowel door besmetting van voedsel als door opwaaiend stof, worden drastisch verminderd en de landbouwer kan na een bepaalde periode terug gewassen verbouwen die voorheen niet meer mogelijk waren.

Figuur 1: Voorspellingskaart Cd concentraties Kempen

In de Belgische Kempen is een gebied van 280 km² licht vervuild met cadmium (Cd). Op basis van een database met 2189 bodemstalen en met behulp van geografische software hebben we een voorspelling gemaakt van de Cd-concentraties in de regio (Figuur 1). Als we hieruit de landbouwpercelen selecteren, blijkt dat 2041 ha landbouwgrond Cd-concentraties heeft die de Vlaamse richtwaarde van 1,2 mg/kg overschrijden.

Uit onderzoek van de Universiteit Hasselt (Vangronsveld et al., 2009) blijkt dat wilg de meest geschikte energieteelt is voor cultivatie in de Kempen. Wilg combineert een hoge biomassaproductie van 8,8 ton per jaar met een goede ophaalcapaciteit van Cd. Als wilg geteeld zou worden op alle vervuilde landbouwgronden, zou dit een jaarlijkse biomassastroom opleveren van 17 961 ton (Tabel 1).

Tabel 1: Biomassa- en bio-energiepotentieel energieteelten in de Kempen

Het bezitten van zuivere gronden waarbij hij een vrije keuze heeft over de gewassen die hij kan telen, zal voor de landbouwer de voornaamste reden zijn om over te schakelen naar energieteelten. De gronden moeten met andere woorden na een bepaalde periode terug voldoen aan de Vlaamse richtwaarde voor Cd. Aangezien de landbouwer dit zal willen bereiken binnen een redelijk tijdsbestek, kiezen we ervoor om enkele tijdsrestricties op te leggen. Wanneer we ervan uitgaan dat de landbouwer maximaal twee volledige wilgrotaties of 42 jaar zijn grond aan energiegewassen wil besteden, komt nog 1783 ha (87%) landbouwgrond hiervoor in aanmerking. Als hij slechts één volledige wilgrotatie van 21 jaar wil verbouwen, zal dit nog 1018 ha (50%) zijn.

Voor de berekening van het biomassapotentieel veronderstellen we dat alle landbouwers zullen overschakelen naar energiegewassen, wat een simplistische assumptie is. In het geval van een maximale tijdsduur van 42 jaar, kan dit 15 690 ton biomassa per jaar opleveren, terwijl dit voor een periode van 21 jaar 8958 ton zou zijn. Aangezien wilg een energetische waarde van 18 GJ/ton heeft, bedraagt het bio-energiepotentieel respectievelijk 282 427 en 161 251 GJ/jaar.

Volgens het rapport 'Inventarisatie biomassa 2007-2008' (OVAM, 2010) zal in Vlaanderen 50 000 ha landbouwgrond aan energiegewassen gewijd moeten worden om de doelstellingen op het gebied van groene energie voor 2020 te kunnen bereiken. Deze gevalstudie kan mogelijk een eerste stap hier naartoe zijn.

 Vangronsveld J., Herzig R., Weyens N., Boulet J., Adriaensen K., Ruttens A., et al. (2009). Phytoremediation of contaminated soils and groundwater: lessons from the field. Environmental Science and Pollution Research, 16(7), 765-794.

OVAM (2010). Inventarisatie biomassa 2007-2008 (deel 2009) met potentieel 2020. Mechelen, p.178.