Nederland heeft belang bij vergroening van de economie. De Nederlandse economie is sterk afhankelijk van de import van energie en andere natuurlijke hulpbronnen. Door het verbeteren van de efficiëntie in het gebruik van energie en andere materialen kan de weerbaarheid van de Nederlandse economie toenemen. Bedrijven worden dan minder gevoelig voor prijsstijgingen. Tegelijkertijd leidt vergroening van de economie tot een schoner milieu. Zo is schonere lucht een belangrijk voordeel voor de samenleving, omdat er minder gezondheidsverlies optreedt. Dat vertaalt zich in minder ziekteverzuim en minder arbeidsverlies. Aldus het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in twee recente publicaties over vergroening.
Vergroening van de economie mondiale uitdaging
De blijvende beschikbaarheid van de goederen en diensten die door de natuur worden geleverd, is een belangrijke voorwaarde voor een economische groei die op lange termijn houdbaar is. Terwijl de wereldbevolking toeneemt van 7 naar 9 miljard mensen, verviervoudigt de omvang van de wereldeconomie in de komende veertig jaar. Dit brengt een sterk toenemende vraag naar energie, voedsel, water en materialen met zich mee. Door die toenemende vraag in combinatie met de versnelde klimaatverandering en voortgaand biodiversiteitsverlies, lopen we mondiaal gezien grote risico's. De grenzen van de draagkracht van de aarde komen in zicht. De uitdaging is daarom de benodigde groei te 'vergroenen' tot een groei die efficiënter gebruik maakt van natuurlijke hulpbronnen en milieu en natuur minder aantast.
Voorwaarden voor vergroening
Groene groei komt niet vanzelf tot stand en is niet te realiseren met één druk op de knop. Wat zijn enkele belangrijke randvoorwaarden om vergroening van de economie in Nederland te realiseren?
- Door verdere vergroening van het belastingstelsel komen de verborgen milieukosten beter in de prijzen tot uitdrukking. Daardoor wordt investeren in schone en efficiënte technologie aantrekkelijker en verspilling en vervuiling juist duurder. Dit kan bijvoorbeeld door de invoer van een kilometerheffing voor vrachtverkeer in Nederland, vergelijkbaar met het Duitse systeem (LKW MAUT) of door in Europees verband in te zetten op een belasting op grondstoffen met grote milieueffecten, zoals veevoer.
- Afschaffen van milieuschadelijke subsidies kan de Nederlandse schatkist een bedrag tot 10 miljard euro opleveren en leidt tot vermindering van milieudruk. Voorbeelden zijn de lage of ontbrekende accijnzen op brandstoffen voor de luchtvaart en scheepvaart en de fiscale vrijstelling voor woon-werkverkeer. Afschaffing van zo'n voordeel vergt een politieke afweging van alle consequenties. Bij de luchtvaart en scheepvaart is een internationale aanpak noodzakelijk.
- Met dynamische normstelling kunnen eisen aan schone technologie in de tijd worden aangescherpt en worden innovatieve bedrijven beloond met een kostenvoordeel. Duidelijke afspraken over emissienormen dragen bij aan innovaties en de verspreiding daarvan.
- Duurzame innovatie leidt tot nieuwe mogelijkheden om energie en materialen efficiënter te benutten, en helpt om reeds bestaande efficiënte technieken massaal in te zetten. De overheid kan op verschillende manieren milieusparende innovaties stimuleren, onder andere met subsidies en belastingvoordelen en door op te treden als 'launching customer'. Bij dit laatste zou, meer dan thans, rekening kunnen worden gehouden met de kosten en baten gedurende de gehele levensduur.
- Groene groei vraagt ook om het beter benutten van de energie in de samenleving. Belangrijk is dat de overheid zich committeert aan groene groei en daarmee duidelijkheid geeft voor ondernemers en financiers. Green Deals zijn een mooi voorbeeld van gericht werken aan het oplossen van concrete belemmeringen in de praktijk. Het verder ontwikkelen en verbreden van de Green Deals van energie naar andere materialen en voedsel lijkt zinvol.
- Het op een andere manier meten van vooruitgang vormt een grote uitdaging. Voor groene groei vergt dit een beperkte set hoofdindicatoren voor de politiek. Hierbij zijn zowel relatieve als absolute 'ecologische' indicatoren nodig en daarnaast een of twee indicatoren die aangeven in welke mate groene activiteiten in omvang groeien.
Fiscale vergroening
Bij het vergroenen van belastingen is het de uitdaging te komen tot slim vormgegeven milieubelastingen, die het gewenste doel weten te bevorderen maar qua uitvoering niet te complex zijn. Ook is het van belang voor ogen te houden dat oplossingen die op korte termijn kostenefficiënt zijn, lang niet altijd bijdragen aan het bereiken van het lange termijn doel.
Fiscale vergroening staat in Nederland al lang op de agenda en heeft met enige regelmaat geleid tot aanpassingen in ons fiscale stelsel. Nederland behoort niet voor niets tot de landen met het hoogste aandeel groene belastingen in de wereld. De keuzes die de overheid in fiscale vergroening maakt, vormen een onlosmakelijk onderdeel van de institutionele randvoorwaarden die de overheid schept waardoor burgers, organisaties en ondernemingen richting geven aan de samenleving.
De keuzes die hier aan de orde zijn vergen een goed denkkader waarin voors en tegens van soms haaks op elkaar staande visies kunnen worden afgewogen. Momenteel ontbreekt voor Nederland zo'n analytisch kader. Het rapport 'Milieubelastingen en groene groei' beoogt in die lacune te voorzien. De kernvraag daarbij is welke relevante afwegingen spelen bij de inzet van het belastinginstrument als onderdeel van beleid gericht op groene groei, dat wil zeggen economische groei die rekening houdt met milieuvervuiling en leefbaarheid. Dat staat soms, maar lang niet altijd, op gespannen voet met de wens om belastinginkomsten veilig te stellen.
Wat een goede inrichting is voor het milieubelastinginstrumentarium hangt mede af van de context waarbinnen het wordt ingezet. Dat vergt een samenhangende visie op doelstellingen en op de inzet van het instrumentarium. De analyse maakt duidelijk dat milieubeprijzing in de gereedschapskist van de overheid niet mag ontbreken. Wel is een systematische en adequate inbedding in het andere reeds ingezette instrumentarium een vereiste om onnodige welvaartsverliezen te vermijden. Deze ambitie vereist een goede analyse van mogelijkheden in relatie tot de feitelijke inzet van het milieubelastinginstrumentarium. Dit illustreren we voor het energieterrein en de daaraan gekoppelde emissies naar de lucht, wat momenteel tevens de belangrijkste bron van milieubelastingopbrengsten in Nederland is.
Publicatie: Aldert Hanemaaijer, Ton Manders, Sonja Kruitwagen en Frank Dietz, Voorwaarden voor vergroening van de economie in Nederland. PBL-rapport 500209003. http://www.pbl.nl/sites/default/files/cms/publicaties/PBL_2012_Voorwaarden-voor-vergroening-van-de-economie_500209003.pdf. Meer informatie: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken., 030 - 2743734
Publicatie: Herman Vollebergh, Milieubelastingen en groene groei; verkenning van de mogelijkheden in het kader van het energie- en klimaatbeleid. PBL-rapport 500229001. http://www.pbl.nl/sites/default/files/cms/publicaties/PBL_2012_Milieubelastingen-en-groene-groei_500229001.pdf. Meer informatie: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken., 030 - 2742626
