Het EU ETS is het Europese cap-and-trade emissiehandelssysteem voor de broeikasgassen. Doel is dat de emissies onder het plafond (de ‘cap’) blijven, dat reducties daar plaatsvinden waar dat het goedkoopst kan, en dat innovatie gestimuleerd wordt doordat CO2 emitteren een prijs krijgt. Grote installaties van de industrie en de elektriciteitssector vallen onder het systeem. Ongeveer 45% van de totale in Europa uitgestoten emissies vallen onder het EU ETS. In 2014 heeft de Europese Raad besloten dat de EU in 2030 40% CO2 gaat reduceren t.o.v. 1990. In dat kader is ook besloten dat de jaarlijkse verlaging van het plafond in 2020 van 1,7% naar 2,2% gaat. Het ETS zorgt daarmee voor 43% reductie in 2030 t.o.v. 2005. De reductie in 2050 wordt dan 87% t.o.v. 2005. Aan twee deskundigen legden we vragen voor:
- Maurits Blanson Henkemans, op persoonlijke titel, hij deed tot juni 2015 bij EZ het EU ETS en werkt nu bij Climate Strategies in Londen;
- Sander de Bruyn, die bij CE Delft sinds 2007 onderzoek doet naar het EU ETS, voor nationale overheden, NGO’s, bedrijfsleven en de Europese Commissie.
Maurits Blanson Henkemans
1. Wat vindt u van het EU ETS?
Een voordeel van het EU ETS is dat op Europees niveau de maximale CO2-uitstoot wordt bepaald en vastgelegd. De CO2-prijs is in dit systeem een uitkomst van vraag en aanbod. In theorie is het een effectief instrument, dat er voor zorgt dat de CO2-reducties tegen de laagste kosten plaatsvinden en een gelijke CO2-prijs voor alle grote Europese bedrijven. Maar door tegengestelde belangen van bedrijven (bijvoorbeeld wel of niet concurrerend op de wereldmarkt) en de 27 lidstaten (bijvoorbeeld vóór en tegen kolen) is het systeem ingewikkeld geworden en niet makkelijk aan te passen aan de economische en politieke veranderingen.
2. Wat vindt u van de huidige prijzen van de rechten (ca. €8/ton CO2-equivalent per begin december)?
Het probleem is dat door de economische crisis en invoer van buitenlandse CO2-rechten (via het 'Clean Development Mechanism', CDM) er een fors overschot aan emissierechten is. Daardoor verwacht men pas ruim na 2020 krapte en zullen de CO2-prijzen voorlopig laag blijven. Een lage CO2-prijs zorgt er voor dat bijvoorbeeld in de elektriciteitssector kolen worden ingezet in plaats van duurzame energie en gas. Pas bij een CO2-prijs boven de €40/ton wordt vervanging van kolen door gas economisch interessant. Voor inzet van duurzame energie zoals wind op zee zijn nog hogere CO2-prijzen nodig.
3. Wat kunnen of moeten de Nederlandse regering, Europese Commissie, milieubeweging of bedrijfsleven doen om het ETS te verbeteren?
Optie 1:
Aanscherpen van de EU ETS doelstelling van bijvoorbeeld 43% naar 53% in 2030. Dan kunnen de EU-lidstaten de komende jaren minder rechten veilen. Maar hiervoor is nu in de EU geen politieke steun omdat men denkt dat dit slecht zou zijn voor concurrentiepositie van Europa.
Optie 2:
De EU ETS doelstelling verhogen naar 53% in 2030 en tegelijkertijd bedrijven het recht geven een deel (bijvoorbeeld 5%) van hun CO2-reducties tegen relatief lagere kosten in arme ontwikkelingslanden te realiseren.
Optie 3:
Indien EU-landen hun kolen centrales vervroegd willen sluiten zoals het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Nederland van plan zijn, zou de Europese Commissie het recht moeten krijgen de uitgespaarde CO2-rechten te vernietigen. Anders zou de CO2-uitstoot elders in de EU alsnog plaatsvinden, zodat sluiting van de kolencentrales feitelijk geen enkele reductie oplevert (‘waterbed-effect’).
Deze drie opties zijn nog vanaf 2020 mogelijk want over de aanpassing van het EU ETS wordt pas in de komende jaren besloten.
4. Wat betekent de uitkomst van COP21 in Parijs voor het EU ETS?
In Parijs is besloten dat elke 5 jaar de voortgang van klimaatbeleid wordt geëvalueerd. Indien blijkt dat het klimaatprobleem urgent blijft en de CO2-prijs laag, zou vanaf 2025 aanscherping van de ETS-doelstelling (optie 1) kunnen worden ingevoerd. Tijdens de COP21 zijn regels voor handel in CO2-rechten vastgelegd, en handel in emissierechten tussen alle landen is mogelijk gemaakt. Dit biedt de kans om het ETS-plafond te verlagen, en tegelijkertijd een beperkte hoeveelheid buitenlandse CO2 reducties toe te laten (optie 2). Nu in Parijs alle belangrijke landen CO2 reducties voor 2030 hebben toegezegd, wordt het ‘playing field’ voor bedrijven meer gelijk. Het is dus de vraag of de met het buitenland concurreerde EU bedrijven die onder het ETS vallen na 2020 dan nog wel gratis emissierechten moeten krijgen zoals nu nog het plan is.
Sommige NGO’s willen het ETS vervangen door een koolstofbelasting, maar omdat dit unanimiteit bij de lidstaten vereist (omdat het een belastingmaatregel is), is dit politiek onhaalbaar.
Sander de Bruyn
1. Wat vindt u van het EU ETS?
Het EU ETS is een systeem om CO2 emissies tegen minimale kosten te reduceren. Oppervlakkig gezien werkt het systeem goed, maar als je meer in detail kijkt valt op dat het eigenlijk niet goed in elkaar steekt. Dat komt primair doordat er in het ETS allerlei uitzonderingen en speciale regeltjes zijn gemaakt om bepaalde groepen te ontzien. Het EU ETS is een gecompliceerd systeem geworden dat men vaak niet goed meer begrijpt. Dat zet de deur wagenwijd open voor lobbygroepen die de kosten voor hun bedrijf zo laag mogelijk willen houden. Het grootste probleem is het grote overschot aan rechten dat is ontstaan door een samenspel van effectieve lobby, economische crisis en het ruime aanbod van vrijwel gratis CDM-credits.
2. Wat vindt u van de huidige prijzen van de rechten (ruim €8/ton per begin december)?
Die prijzen zijn veel te laag om investeringen en gedragsaanpassingen te stimuleren. In 2005 is men akkoord gegaan met het ETS met een verwachte prijs van ongeveer €30/ton CO2-equivalent. Die prijs was reëel omdat diverse onderzoeken hebben aangetoond dat tot 2050 de prijzen zullen moeten stijgen tot boven de €250/ton om dan de benodigde 80-95% reductie te halen. Om de economie te laten wennen aan dergelijke hoge CO2-prijzen had je vanaf 2005 een geleidelijke stijging van CO2-prijzen willen zien tot ongeveer €40-50 nu, doorstijgend naar ongeveer €100 in 2030. Maar in het bedrijfsleven lijkt niemand rekening te houden met dit soort prijzen. Politici en bedrijfsleven zouden zich moeten realiseren dat we op de lange termijn enorme risico’s lopen door de prijzen op dit moment zo laag te houden.
3. Wat kunnen of moeten de Nederlandse regering, EC, milieubeweging of bedrijfsleven doen om het ETS te verbeteren?
Allereerst moet er iets aan de enorme over-uitgifte van rechten worden gedaan. Dat zullen de politici toch echt zelf moeten doen. Dat op de handelsmarkt met het huidige overschot nog steeds een prijs van tussen de €5 en €10 wordt genoteerd, geeft aan dat de markt zelf ook verwacht dat politici iets aan het overaanbod gaan doen. Dus iedereen verwacht dat het gebeurt, maar dan moeten politici die kansen wel grijpen, en niet hun oren laten hangen naar de vervuilende industrie. Overigens, gratis rechten lossen het probleem van ‘carbon leakage’ helemaal niet op, omdat bedrijven die rechten toch bewust of onbewust in de prijs van hun producten doorberekenen als 'opportunity costs'. Dat heeft CE Delft recent nog aangetoond in onderzoek voor de Europese Commissie. De hogere productprijzen leiden mogelijk tot een verlies aan marktaandeel voor EU bedrijven. Indien carbon leakage echt het probleem is, is er daarom ander beleid nodig, als ‘border tax adjustments’ of een systeem gebaseerd op consumptiebelastingen, zoals een belasting op de bruto toegevoegde koolstof.
4. Wat betekent de uitkomst van COP21 in Parijs voor het EU ETS?
Het feit dat het klimaatakkoord door zo’n brede groep landen wordt ondersteund is uniek en pure winst. Het betekent hopelijk dat er in alle landen klimaatbeleid zal worden ingevoerd. Dat betekent ook dat de huidige ‘carbon leakage’ voorzieningen in het EU ETS wellicht niet meer nodig zijn. Het is bijvoorbeeld onlogisch om handel met de Verenigde Staten als ‘gevoelig voor carbon leakage’ te kwalificeren als de VS zelf ook klimaatbeleid voert met kwantitatieve doelstellingen. Verplaatsing van bedrijven van het ene land naar het andere land leidt dan niet meer tot een toename van de mondiale uitstoot. Daarmee ondergraaft Parijs de huidige lobby voor verruiming van het aandeel gratis rechten in het ETS na 2020, en opent het wellicht nieuwe deuren om iets aan het overaanbod van rechten te doen. Dat kan bijvoorbeeld door investeringen in hernieuwbare energie te ‘belonen' met een permanente 'set-aside' van rechten uit het Market Stability Reserve.
Meer informatie over het ETS op:
- Gratis Nieuwsbrief Emissiehandel op site van Ecofys
- Nederlandse Emissieautoriteit (NEa): www.emissieautoriteit.nl
- Voor visuele uitleg over EU ETS: Infografics EU ETS
Onderzoeken CE Delft: http://ec.europa.eu/clima/policies/ets/cap/allocation/studies_en.htm;http://www.ce.nl/ce/eu_ets/625.
Maurits Blanson Henkemans: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
Sander de Bruyn: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
Michiel Wind: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
