Het probleem met circulair ondernemen en beleid is dat ze blindelings gezien worden als de optimale aanpak voor alle milieu- en duurzaamheidsproblemen. In de praktijk blijkt dat echter vaak niet te kloppen.
Dubieuze milieuclaims
Het circulair beleid heeft onder andere als doel uitputting van schaarse materialen te voorkomen, maar deze doelstelling is gebaseerd op een verkeerde inschatting van de schaarste van materialen. Er is echter op dit moment geen wetenschappelijk geaccepteerde theorie die uitputting van grondstoffen binnen afzienbare tijd voorspelt. In de praktijk blijkt de mijnbouwtechnologie zodanig voort te schrijden dat steeds ertsen van lager gehalte economisch winbaar blijken wanneer de hoogste kwaliteit uitgeput is. Bovendien worden op de lange termijn in reële termen (voor inflatie gecorrigeerde prijzen) grondstoffen steeds goedkoper (zie Arndt ea. 2017).
Verder wordt de circulaire economie geacht milieuverontreiniging te bestrijden. Het stimuleren, dan wel voorschrijven van circulair ondernemen en consumeren breekt echter met het voorheen gangbare principe bij voorkeur te reguleren met doelvoorschriften en zo min mogelijk met middelvoorschriften. De vervuilers kunnen dan zelf de middelen kiezen die het goedkoopst het doel halen. Dit stimuleert de innovatie.
Tijdens de verpakkingendiscussie begin negentiger jaren bleek bijna geen enkele herbruikbare verpakking milieutechnisch beter dan eenmalige verpakking, indien het complete systeem waarin de verpakking functioneert geanalyseerd wordt. Bijvoorbeeld bij verse melk bleek het bekende kartonnen pak zo efficiënt in transport, koeling en voorkoming van bederf dat de glazen statiegeldfles geen noemenswaardig milieuvoordeel bleek te hebben.
Deze lessen zijn bij de huidige beslissers t.a.v. circulair inkopen niet bekend. In een recente publicatie van Rijkswaterstaat over circulaire kantoorinrichting wordt gesteld:
“Het bleek overigens makkelijker om de besparingen te kwantificeren dan om de milieu-impact te kwantificeren. Dit laatste doet het opgeleverde rapport ‘De route naar een circulaire kantoorinrichting’ dan ook maar heel beperkt. Dit bleek gedurende de rest van het traject overigens geen groot probleem: men nam vanzelf aan dat de milieu-impact substantieel zou zijn.” (Rijkswaterstaat, 2020, p. 5.)
Een andere reden voor tegenvallend milieuvoordeel van circulair opereren is dat het verouderde technologie langer in leven houdt. In 2015 heb ik de REMATEC-beurs in de RAI te Amsterdam bezocht. Daar heb ik gezien dat gespecialiseerde remanufacturers bijvoorbeeld een dieselmotor die vijf tot 10 jaar dienst gedaan heeft door het vervangen van versleten onderdelen en schoonmaken van de nog verder in goede conditie verkerende onderdelen weer helemaal terug kunnen brengen naar de nieuwconditie, zowel qua nuttige prestaties als uitstoot van uitlaatgassen. Maar de technologie is in die vijf tot 10 jaar ook vooruit gegaan, zodat een nieuwe motor met dezelfde functionele prestaties minder brandstof nodig heeft en minder uitlaatgassen uitstoot. Remanufacturing kan er dus voor zorgen dat verouderde technologie te lang in leven wordt gehouden.
Problematische marktacceptatie
Naast het dubieuze milieuvoordeel is een andere reden om voorzichtig te zijn met circulair produceren en consumeren dat in de praktijk blijkt dat het lastig is circulaire businessmodellen in de markt te zetten. De Amerikaanse tapijtfabrikant Interface merkte dit toen het medio negentiger jaren probeerde vloerbedekking te leasen aan bedrijven en educatieve instellingen. Het bleek dat de inkopers van hun potentiële klanten het heel moeilijk vonden de offerte te beoordelen. De onderliggende oorzaak was dat het niet mogelijk bleek de recycling van uitgediende vloerbedekking economisch rendabel te maken (Heal, 2008, pp. 137-144).
Een dergelijke problematiek, maar dan in de omgekeerde richting, blijkt ook aan de orde te zijn bij het circulair tenderen van kantoormeubels door de Nederlandse Politie waar ondanks de lange voorbereidingstijd de potentiële inschrijvers zoveel vragen en kritiek hadden dat de tender 8 november 2019 stopgezet werd (OfficeRepublic, 2019).
Contact: Marcel Bovy, email: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken., tel. +31626212771.
Referenties:
Arndt, N.T., L. Fontboté, J.W. Hedenquist, S.E. Kesler, J.F.H. Thompson, D.G. Wood, 2017: Geochemical Perspectives Volume 6, Number 1 – April 2017, https://www.geochemicalperspectives.org/online/v6n1
Heal, G. M., 2008: When Principles Pay: Corporate Social Responsibility and the Bottom Line, Colombia University Press.
OfficeRepublic, 2019: Politie stopt aanbesteding kantoormeubilair, https://officerepublic.news/2019/11/politie-stopt-aanbesteding-kantoormeubilair/
Rijkswaterstaat, 2020: Geleerde lessen inkooptraject circulaire kantoorinrichting, https://www.pianoo.nl/nl/document/17858/geleerde-lessen-inkooptraject-circulaire-kantoorinrichting-rijkswaterstaat
