Huiseigenaren kunnen diverse maatregelen nemen om de kans op schade door overstromingen te beperken. Het promotieonderzoek van Jantsje Mol laat zien welke factoren ertoe bijdragen dat zulke maatregelen ook daadwerkelijk worden genomen.
Overstromingen kunnen veel schade veroorzaken. Wie als huiseigenaar wateroverlast bij een overstroming wil reduceren of voorkomen kan daartoe een aantal maatregelen nemen. Hoewel de overstromingsdreiging als gevolg van klimaatverandering sterk toeneemt, zijn er tot dusver nog weinig bewoners in overstromingsrisicogebieden zoals Nederland die in zulke maatregelen investeren.
Het proefschrift kijkt naar wat mensen motiveert om geld te besteden aan het zo goed mogelijk overstromingsbestendig maken van de eigen woning. Een ultieme maatregel zou zijn om het huis op palen te zetten. Veel makkelijker en goedkoper is het bijvoorbeeld om kwetsbare apparaten op een hogere verdieping te plaatsen. Zo kunnen er veel meer voorzorgsmaatregelen worden genomen. Om te onderzoeken welke rol risicoperceptie, verzekeringen, financiële prikkels en sociale normen op dit terrein spelen heeft Jantsje een computerspel ontwikkeld.
In dit spel beschikt iedere deelnemer over een budget, een fictief huis, al dan niet een verzekering, en informatie over risico’s en wat anderen in de omgeving doen. Uitgaand van het gegeven dat zijn huis gemiddeld eens per honderd jaar zal overstromen, kan de speler in bepaalde maatregelen investeren. Aan het einde van het spel wordt willekeurig één speler uitgekozen die het resultaat van het spel echt uitbetaald krijgt (een bedrag tussen de 100 en 650 euro). Door het toepassen van het spel op een groot aantal proefpersonen kon worden getest hoeveel mensen bereid zijn geld te besteden aan ingrepen ter voorkoming van schade, en hoeveel personen het risico willen lopen zonder uitgaven te doen.
De gangbare economische theorie gaat ervan uit dat verzekerden minder investeren in schadebeperking dan mensen zonder verzekering (‘moral hazard’). In het experiment kwam dit voorspelde gedrag echter niet naar voren. Sterker nog, er bleken naar verhouding veel deelnemers bereid zowel in een vrijwillige verzekering als in schadebeperkende maatregelen te investeren. Ook bleek dat investeren in schadebeperkende maatregelen gestimuleerd kan worden door het aanbieden van premiekortingen. Het effect daarvan is ongeveer even groot als wanneer de kans op schade toeneemt van 1% tot 5%.
Uit het onderzoek blijkt verder dat 53% van de huishoudens de kans op een overstroming overschat, maar ook dat 54% tegelijkertijd juist onderschat hoe hoog het water bij een overstroming maximaal kan stijgen. De meeste respondenten weten wel de maximale schade goed in te schatten. Er zijn drie groepen mensen die betere inschattingen maken van het risico: mensen die een overstroming hebben meegemaakt, oudere mensen en mensen die veel vertrouwen hebben in dijkonderhoud.
De risicoperceptie van huiseigenaren kan worden vergroot door hun een overstroming te laten zien in een virtual reality-omgeving. De risicoperceptie en de bereidheid tot het doen van investeringen waren in het overstromingsspel hoger bij de groep die de nagebootste overstroming in virtual reality had meegemaakt dan bij de controlegroep die dat niet had gedaan.
Figuur 1: Het ervaren van een overstroming in 'virtual reality' kan de risicoperceptie vergroten.
In het onderzoek is ook gekeken naar de mogelijkheden van een zogenoemde sociale norm-nudge: een bericht met informatie over het gedrag van anderen dat zou kunnen stimuleren tot navolging. In
een online experiment met grote groepen huiseigenaren in Nederland en Spanje werden twee norm-nudge berichten getest. Hier was geen sprake van enig effect van de interventie: blijkbaar konden de gekozen specifieke sociale norm-nudges mensen niet motiveren tot een betere voorbereiding op overstromingsrisico’s.
In scenario’s met extreem kleine kansen ervaren mensen geen enkele moral hazard en is het dus niet nodig om een (hoog) eigen risico als optie aan te bieden. De uitkomsten van het onderzoek pleiten eerder voor het verplicht stellen van een overstromingsrisicoverzekering voor hypotheken in risicogebieden, juist omdat men geen moreel risico blijkt te ervaren en omdat respondenten niet erg geneigd waren gebruik te maken van een vrijwillige verzekering. Wel zijn veel mensen bereid om te investeren in schadebeperkende maatregelen, zelfs als zij al verzekerd zijn tegen overstromingsschade. Ook blijkt het investeren in schadebeperkende maatregelen gestimuleerd te kunnen worden door het aanbieden van premiekortingen. Deze resultaten ondersteunen beleid dat gericht is op het verbinden van overstromingsdekking aan risicoreductie.
In informatiecampagnes is het beter om de nadruk te leggen op de kosteneffectiviteit van maatregelen en risicogerelateerde emoties dan op het vergroten van het algemene besef dat een overstroming kan plaatsvinden. Deze campagnes kunnen het beste gericht worden op huiseigenaren in overstromingsgevoelige gebieden, want zij onderschatten vaak het risico. Het is verder belangrijk om mensen aan te spreken op persoonlijke normen. Uit het proefschrift blijkt dat mensen met een sterk moreel besef eerder geneigd zijn om schadebeperkende investeringen te doen.
Het proefschrift van Jantsje Mol, alsmede de presentatie daarvan tijdens haar promotie en een radio-interview, zijn hier te vinden. Voor meer informatie: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
