De hevige neerslag samen met het hoogwater van juli 2021 in Nederland en de landen om ons heen betrof een extreme en uitzonderlijke gebeurtenis met grote maatschappelijke gevolgen in Limburg. Dit hoogwater heeft records gebroken, qua neerslag, rivierafvoeren en schade. De bijdrage van klimaatverandering aan de kans op zo’n gebeurtenis is nog steeds zeer onzeker, maar eerste modelresultaten wijzen op een significante toename van de kans op extreme neerslag in deze regio.
In opdracht van het Expertise Netwerk Waterveiligheid (ENW) heeft een breed consortium van kennisinstellingen, onder leiding van de TU Delft en Deltares, een eerste analyse gemaakt van de beschikbare informatie.
Schade groter dan overstromingen 1993 – 1995
De gemeten hoeveelheden neerslag en rivierafvoeren waren nooit eerder zo groot, zeker niet in de zomer. Er wordt geschat dat een dergelijke gebeurtenis slechts eens per 100 tot 1000 jaar voorkomt. De piekafvoer op de Maas bij Eijsden (3280 m3/s) en een aantal zijrivieren is de hoogste afvoer ooit gemeten. Wel waren verder benedenstrooms – voorbij Roermond – de waterstanden lager dan tijdens eerdere hoogwaters. Dit komt onder meer door de uitvoering van Maaswerken, maar ook door het “uitzakken” van de snelle hoogwatergolf
In totaal zijn circa 2500 huizen en 600 bedrijven getroffen. De geschatte totale schade door overstromingen bedroeg 350 tot 600 miljoen euro en vond voor een groot deel plaats in het Geuldal. De schade is daarmee groter dan die tijdens de overstromingen langs de Maas in 1993 en 1995.
Figuur 1: Overstroomd gebied en getroffen gebouwen in Valkenburg
Bijdrage van klimaatverandering
De kans op een neerslaghoeveelheid die vergelijkbaar is met de neerslag in het Maasstroomgebied gemiddeld over deze 14 deelgebieden wordt geschat op 1:400 voor de opgetreden 24-uurs som, en 1:300 voor de 2-daagse neerslagsom. De bijdrage van klimaatverandering aan deze kans is nog steeds zeer onzeker, maar de resultaten wijzen op een significante toename van de kans op opgetreden dagsommen met +20 tot +800% als gevolg van de historische opwarming. Ook voor de toekomstige modelprojecties wijzen de resultaten op een systematische vergroting van de neerslagintensiteit van extreme neerslag in deze regio.
Waterkeringen functioneerden goed
De primaire waterkeringen langs de Maas hebben de uitzonderlijk hoge belasting goed doorstaan. Wel zijn op enkele plekken incidenten opgetreden zoals piping (uitspoeling van het zand onder de dijk) en lokale hoogtetekorten. Daarom zijn op grote schaal tijdelijke maatregelen zoals zandzakken ingezet. Langs de rivier de Geul traden overstromingen het eerst op. Daar is wel gewaarschuwd, maar niet voor het hoogwater preventief geëvacueerd. In totaal werden 50.000 personen langs de Maas voor het hoogwater geëvacueerd, inclusief meerdere ziekenhuizen en zorginstellingen.
Ook is inzicht gegeven in gezondheidseffecten: 2/3 van de geraadpleegde artsen rapporteerde een toename van psychische klachten, ook was er sprake van een innamestop van drinkwater door vervuiling.
Figuur 2: Overstroomde huizen in Limburg tijdens hoogwater afgelopen juli 2021 (Bron: Waterschap Limburg)
Unieke gebeurtenis
In dezelfde periode leidden hevige overstromingen tot miljarden schade en honderden doden in Duitsland en België. Hier was de situatie meer catastrofaal dan in Nederland, onder meer door de grotere neerslaghoeveelheden en de steilere – sneller afstromende – rivieren.
Eerste verkenning
Deze studie betreft een eerste verkenning. Duidelijk is dat dit een voor Nederland extreme en ongeëvenaarde gebeurtenis betreft. De bevindingen uit de studie kunnen benut worden voor vervolgstudies, evaluatie van het systeem en – waar nodig - het vaststellen van verbetermaatregelen op technisch, ruimtelijk en organisatorisch vlak. Belangrijke onderwerpen hierin zijn de reductie van het overstromingsrisico langs de beken (bv. bij Valkenburg) en in het heuvelland, verdere verbetering van waarschuwing en riviermodellen, en schaderegistratie en -schattingen.
Betrokken partijen
Het onderzoek is uitgevoerd door een breed consortium: Deltares, TU Delft, HKV Lijn in Water, VU Amsterdam, Universiteit Utrecht, KNMI, WUR, Erasmus MC en Universiteit Twente, in opdracht van het Expertise Netwerk Waterveiligheid (ENW) en met steun van Waterschap Limburg en Rijkswaterstaat.
Het volledige rapport, Hoogwater 2021 Feiten en Duiding (incl. referenties en bijlagen), en een registratie van het symposium en geografische gegevens zijn beschikbaar op www.enwinfo.nl/publicaties/. Voor nadere inlichtingen kan contact worden opgenomen met Kymo Slager (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.), Roelof Moll (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.) of Bas Jonkman (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.).
