Om de doelen van het klimaatakkoord van Parijs te realiseren, zal het Nederlandse klimaatbeleid de komende jaren verder worden geïntensiveerd. Een recente publicatie van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) geeft met name antwoord op de vragen welke verdelingsvraagstukken er in het klimaatbeleid spelen en welke verdelingsprincipes er zijn om beleid rechtvaardig vorm te geven.
Uitgaande van het klimaatakkoord van Parijs spelen er vier verdelingsvraagstukken:
1. het totaal aan emissies dat nog binnen de klimaatdoelen kan worden uitgestoten (koolstofbudget);
2. de kosten van maatregelen om emissies te reduceren (mitigatiekosten);
3. de kosten van aanpassing aan een veranderend klimaat (adaptatiekosten); en
4. de kosten van klimaatschade die ondanks mitigatie en adaptatie zullen optreden (schadekosten).
Op basis van de twee hoofdstromingen in de ethiek, deontologie en consequentialisme, zijn een aantal politiek-filosofische theorieën te onderscheiden ten aanzien van verdelende rechtvaardigheid. Deontologie onderscheidt negatieve plichten, zoals de plicht anderen niet te schaden in lijf en goederen, en positieve plichten, zoals de plicht anderen te helpen in geval van nood. Libertarisme is de politieke filosofie die enkel een rol ziet voor de overheid om negatieve plichten af te dwingen, terwijl liberaal-egalitarisme daarnaast ook een rol ziet voor de overheid om positieve plichten af te dwingen. Het libertarisme is daarnaast onder te verdelen in twee opvattingen ten aanzien van de verdeling van natuurlijke hulpbronnen. Volgens rechts-libertariërs kunnen natuurlijke hulpbronnen worden toegeëigend op basis van wie het eerst komt het eerst maalt, terwijl volgens links-libertariërs natuurlijke hulpbronnen gelijk per capita dienen te worden verdeeld.
Het utilisme, de belangrijkste vorm van consequentialisme, hecht geen betekenis aan negatieve en positieve plichten, maar stelt enkel als doel het totale geluk/nut/welzijn van alle betrokkenen te maximaliseren. Aangezien herverdeling van rijk naar arm het totale geluk/nut/welzijn vergroot vanwege het afnemende grensnut van extra geld, wijzen utilisme en liberaal-egalitarisme met betrekking tot verdelende rechtvaardigheid grotendeels in dezelfde richting van het draagkrachtsprincipe en het verbeteren van de positie van de minstbedeelden.
Op basis van deze politiek-filosofische theorieën zijn de volgende verdelingsprincipes te formuleren ten aanzien van de eerder genoemde verdelingsvraagstukken met betrekking tot het Nederlandse klimaatbeleid (zie ook Figuur 1):
• Libertarisme:
o Rechts-libertarisme: het koolstofbudget wordt verdeeld op basis van historische emissies (grandfathering).
o Links-libertarisme: het koolstofbudget wordt gelijk per capita verdeeld.
o Na toedeling van het koolstofbudget is iedere actor zelf verantwoordelijk voor de eigen mitigatiekosten (‘de vervuiler betaalt’).
o Bij gebrek aan de mogelijkheid adaptatie- en schadekosten op de veroorzakers te verhalen, worden deze kosten zelf gedragen. Collectieve adaptatiekosten, zoals bij de aanleg van dijken, worden zoveel mogelijk gedragen op basis van het profijtbeginsel.
• Liberaal-egalitarisme en utilisme:
o Het koolstofbudget wordt verdeeld ten gunste van de minstbedeelden.
o Na toedeling van het koolstofbudget is iedere actor in principe zelf verantwoordelijk voor de eigen mitigatiekosten (‘de vervuiler betaalt’). Mitigatiekosten van minderbedeelden worden echter gedeeld op basis van het principe dat ‘de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen’.
o Bij gebrek aan de mogelijkheid adaptatie- en schadekosten op de veroorzakers te verhalen, worden deze kosten gedeeld op basis van het principe dat ‘de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen’.
Figuur 1: Verdelingsvraagstukken en bijbehorende verdelingsprincipes
De verwachting is dat de verdeling van het koolstofbudget de grootste financiële gevolgen zal hebben en daarom het meest relevant zal zijn voor de rechtvaardigheid van het klimaatbeleid.
In het geval van liberaal-egalitarisme en utilisme bestaat enige spanning tussen het principe dat de vervuiler betaalt en het draagkrachtsprincipe bij het dragen van de mitigatiekosten.
Het WRR Working Paper ‘Verdelende rechtvaardigheid in het klimaatbeleid’ is hier te vinden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de auteur (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.).
