Kees Klomp pleit voor een herontwerp van het economisch systeem om de grote (milieu)problemen van deze tijd te kunnen aanpakken.
Ik kan me mijn eerste economie-les die ik kreeg op de middelbare school nog goed herinneren. De docent begon de les met te vertellen dat economie een sociale wetenschap was en in essentie draaide om menselijk gedrag. Dat klonk mij als muziek in de oren. Vervolgens werden we als leerlingen jarenlang getrakteerd op abstracte, afstandelijke wiskundige formules waarin ik geen greintje menselijkheid kon ontdekken. Economie op de middelbare school was daarmee een grote teleurstelling. Ik vond het een verschrikkelijk vak.
Toen ik na de middelbare school politicologie ging studeren aan de Universiteit van Amsterdam veranderde mijn mening over economie grondig. Tijdens het vak politieke theorie kwamen veelvuldig economen en hun gedachtegoed voorbij: Adam Smith, Karl Marx, John Maynard Keynes, Milton Friedman, Herman Daly, Elinor Ostrom. Deze grote economen bleken helemaal geen koude, kille rekenmeesters te zijn, maar denkers met uitgesproken ideeën over het inrichten van de menselijke samenleving. Hier kon ik de sociale wetenschap die economie is wel in ontdekken. Ik vond het vreselijk interessant.
Een haat-liefde verhouding werd geboren.
Sinds mijn studie politicologie ben ik me terdege bewust geworden dat de economische wetenschap per definitie een ideologische insteek hanteert. Economie is ideologie. De econoom E.F. Schumacher noemt dit meta-economie. We kunnen micro-economie en macro-economie niet beschouwen zonder de meta-economische context in acht te nemen: “Economics is a ‘derived’ science which accept instructions from ... meta-economics. As the instructions are changed, so changes the content of economics.” (Schumacher, E.F. 1973). Economie is per definitie normatief.
Het is wat mij betreft zeer zorgelijk dat dit normatieve bewustzijn bij het overgrote deel van mijn (Hoger Beroeps Onderwijs) studenten ontbreekt. Studenten leven in de stellige veronderstelling dat de economie een gegeven is; dat de vele formules en wetten die zij tijdens de economielessen op de middelbare school gepresenteerd hebben gekregen een objectieve werkelijkheid vertegenwoordigen en dat de economische wetenschap dus per definitie een descriptieve aangelegenheid is. Ik ben het daar hartgrondig mee oneens en beschouw mijn ‘betekeniseconomie’-benadering expliciet als een ontwerpgerichte benadering van economie.
We worden momenteel geconfronteerd met een stortvloed aan verweven crises. Klimaatverandering, ineenstorting van biodiversiteit, milieuverontreiniging, welvaartsongelijkheid, politieke polarisatie, plutocratie, eenzaamheid, de depressie en burn-out epidemie; ze worden alle veroorzaakt door het huidige economische systeem. Alle existentiële bedreigingen waarmee we momenteel kampen zijn te danken aan menselijk gedrag in dienst van het huidige economische normaal waarin het nastreven van continue economische groei, marktwerking en materiële behoeftebevrediging centraal staan.
De Amerikaanse filosoof Charles Eisenstein verdeelt de menselijke waarneming in een symptoom-dimensie, een systeem-dimensie en een verhaal-dimensie: ‘Symptoms rest on top of systems, systems rest on top of stories’. Het probleem van het huidige economische beleid is mijns inziens dat het louter uit symptoombestrijding bestaat. We proberen de crises te bestrijden met allerlei incrementele interventies. Het economische systeem en het ideologische verhaal waarop het systeem is gebaseerd staan niet ter discussie. Daarmee zien we hoe we ons heil zoeken in groene groei. Alhoewel het internationale bedrijfsleven en de regeringen hier vol op inzetten, blijkt er wetenschappelijk geen enkel bewijs voor te vinden. De voor groene groei noodzakelijke ontkoppeling (decoupling) is onmogelijk. Groene groei is een oxymoron en gebaseerd op wensdenken en illusoire verwachtingen van technologie.
Wat mij betreft moeten we het economische systeem herontwerpen, en dat kan alleen als we het onderliggende, ideologische verhaal veranderen. Betekeniseconomie is dat verhaal. Betekeniseconomie is een term die wij bij Hogeschool Rotterdam gebruiken om een heterodoxe en pluralistische nieuwe school van economische denkers en hun verhalen te duiden. In het boek ‘THRIVE, Fundamentals for a New Economy’, dat ik samen met Shinta Oosterwaal schreef en samenstelde, heb ik deze ontwerpgerichte economische denkers bij elkaar gebracht. Dit heb ik gedaan omdat deze nieuwe denkers niet of nauwelijks aandacht krijgen in het bestaande economische discours. Economie lijkt een vakgebied dat louter is toebedeeld aan specifiek opgeleide economen die het bestaande systeem bestuderen; die theorieën ontwikkelen op basis van het bestaande economische systeem. Marktmeesters. Rekenmeesters. Ik vind dit een gevaarlijke beperking. Met de descriptieve beoefening van de economische professie komen we nooit uit de problemen, want het bestaande economische systeem is de bron van alle problemen. Symptoombestrijding is als dweilen met de kraan open. Pas als we het onderliggende bronverhaal veranderen, kan en zal de economie anders gaan functioneren. Ik wil het economische discours daarom bewust verbreden met denkers met fundamenteel andere ideeën over de inrichting van onze samenleving. Het barst van deze ideeën: de donut economie, de gemene goed economie, de ontgroei economie, de regeneratieve economie, de meent economie, de boeddhistische economie, de welzijn economie, de inheemse economie. Het zijn stuk voor stuk relevante (her)ontwerpen voor een menselijke samenleving; richtlijnen voor urgente transformationele interventies en daarmee voor een essentiële systeemverandering. Maar desondanks krijgen deze ideeën niet of nauwelijks aandacht binnen het economische discours. Ze zijn volgens veel conventionele economen namelijk geen echte economische theorieën. Maar dat is wat mij betreft nou juist de kracht. Deze tijd schreeuwt om inspirerende en mobiliserende utopieën; om verwoording en verbeelding van mogelijkheden die voorbij de waan van de dag huizen. Economische systeemverandering vereist frisse blikken. De econoom van de toekomst is de onteconoom!
Kees Klomp (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.) is lector Betekeniseconomie bij Hogeschool Rotterdam en doet onderzoek naar economische systeemverandering.
