Zorgt klimaatverandering voor abrupte omslagpunten in de economie en maatschappij? En wat betekent dit voor beleidsmakers? Kees van Ginkel, werkzaam bij Deltares, bestudeerde drie voorbeelden: wintersporttoerisme, transportnetwerken, en overstromingsbescherming.
Wie recent in de Alpen is geweest heeft kunnen zien hoe de sneeuwgrens zich in een hoog tempo terugtrekt. Deze ontwikkeling kan grote gevolgen hebben voor de economie en de gemeenschap van een laaggelegen skigebied of een wintersportdorp.
Als het klimaat verandert, veranderen de maatschappij en economie ook. In de Alpen verschijnen steeds meer sneeuwkanonnen. In Nederland worden de dijken opgehoogd als het overstromingsgevaar toeneemt. En soms is er een klein of groot incident: een faillissement, of een natuurramp die veel schade en slachtoffers veroorzaakt. Dit roept de vraag op of we op een punt zouden kunnen komen waarbij de sociaaleconomische verandering niet meer geleidelijk is, maar fundamenteel en abrupt: een sociaaleconomisch kantelpunt of ‘tipping point’.
Uit het onderzoek naar wintertoerisme blijkt dat omslagpunten in laaggelegen ski-resorts (< 1800 meter) vrijwel onvermijdelijk zijn. Zelfs met grootschalige adaptatie-investeringen in kunstsneeuw daalt het aantal dagen met goede sneeuwcondities in de tweede helft van de 21e eeuw ver onder de kritische grens (Figuur 1). Deze gebieden staan voor de keuze om ófwel een faillissement af te wachten, of hun verdienmodel doelbewust radicaal te veranderen. Hiervoor zouden veel meer inkomsten uit zomertoerisme moeten worden gegenereerd. Het feit dat Zuid-Europese steden steeds warmer, en daarmee onaantrekkelijker worden, biedt een kans voor zomertoerisme in de koelere bergen.
Figuur 1: In het Zwitserse skigebied Hoch-Ybrig duikt het jaarlijkse aantal dagen met goede sneeuwcondities (y-as) in de loop van de tijd (x-as) in veel simulaties ver onder een kritieke grens (horizontale lijnen). De groene horizontale lijn geeft de huidige vuistregel voor een winstgevend ski resort: minimaal 100 dagen per jaar met goede sneeuwcondities. In het meest gunstige klimaatscenario (bovenste paneel) schuiven de sneeuwomstandigheden geleidelijk steeds vaker onder deze kritische grens, maar zou het skigebied mogelijk kunnen overleven met alternatieve inkomsten, waardoor 50-75 goede sneeuwdagen per jaar voldoende is (blauwe en rode horizontale lijn). In het middelste klimaatscenario zijn deze vormen van adaptatie vaak niet voldoende. In het minst gunstige klimaatscenario (onderste paneel) lijkt een faillissement in de 21e eeuw onafwendbaar, zelfs met adaptiemaatregelen. Bron: Ashraf Vaghefi, S., Muccione, V., van Ginkel, K.C.H., Haasnoot, M., 2021. Using Decision Making under Deep Uncertainty (DMDU) approaches to support climate change adaptation of Swiss Ski Resorts. Environ. Sci. Policy 126, 65–78. https://doi.org/10.1016/j.envsci.2021.09.005.
Als de zeespiegelstijging heel extreem wordt doordat het landijs op Antartica en Groenland versneld afsmelt, en we tegelijkertijd afwachtend zullen reageren, dan wordt de kans op omslagpunten groot. Als de zeespiegelstijging beperkt blijft tot de IPCC ‘waarschijnlijke bandbreedte’ en we zijn proactief, dan komen omslagpunten alleen voor in een huizenmarkt die bepaald wordt door fluctuaties in risicopercepties. Het is dus niet alleen belangrijk dat de dijken op orde zijn, maar ook dat mensen goed op de hoogte zijn van de risico’s.
Uit de derde casus, een studie naar de robuustheid van het wegennet, blijkt dat de kans klein is dat er in Europa op nationale schaal omslagpunten optreden door rivieroverstromingen. Wel valt op dat kleinere, bergachtige Europese landen zoals Albanië en Oostenrijk, veel kwetsbaarder zijn dan andere landen. Bovendien hebben ook robuuste landen regio’s die relatief kwetsbaar zijn (Figuur 2). Het is voor beleidsmakers dus relevanter om te focussen op de veel waarschijnlijkere lokale omslagpunten, dan op de apocalyptische scenario’s waarin een heel land ontregeld wordt.
Figuur 2: Door overstromingen in juli 2021 raakte in het Duitse Ahrdal een groot deel van de bruggen en (spoor)wegen beschadigd. De verstoring was zo groot dat gesproken kan worden over een regionaal omslagpunt, waarbij de bereikbaarheid zo sterk vermindert dat de noodhulp en wederopbouw zeer ernstig gehinderd worden. Hoewel Duitsland één van de meest robuuste wegennetwerken van Europa heeft, blijken robuuste nationale systemen op lokale schaal toch kwetsbaar te kunnen zijn. © Foto: Anne Lemnitzer / GEER association.
Een belangrijke conclusie is dat het soms beter is om doelbewust een gewenst omslagpunt te creëren, dan af te wachten tot een ongewenst omslagpunt je overkomt.
Op dit moment wordt er vaak op alarmistische wijze over omslagpunten (tipping points) gesproken. De toegevoegde waarde van dit onderzoek is dat dergelijke verhaallijnen systematisch kunnen worden onderzocht, op een manier die handelingsperspectief biedt voor beleidsmakers.
Het volledige proefschrift van Kees van Ginkel, met een uitgebreide samenvatting in het Nederlands, is te vinden op: https://www.greenthesis.nl/wp-content/uploads/2022/10/Thesis-Kees-van-Ginkel.v10-for-digital.pdf
Het proefschrift werd begeleid door prof. dr. Wouter Botzen, dr. Marjolijn Haasnoot en dr. Elco Koks. Ook diverse andere auteurs hebben bijgedragen aan verschillende deelonderzoeken.
Van Ginkel, C.H. (2022). Exploring climate change induced socio-economic tipping points to support decision making. PhD Thesis Vrije Universiteit Amsterdam. GreenThesis.
