Om de transitie van fossiele naar hernieuwbare energie te realiseren zijn producten nodig zoals zonnepanelen, windmolens en elektrische auto’s die door batterijen worden aangedreven. De snelle groei van de aantallen van deze producten zorgt voor nieuwe uitdagingen in het beheer van grondstoffen en afval, en ook voor een nieuwe afhankelijkheid van kritieke materialen zoals lithium, kobalt en zeldzame aardmetalen, uit het buitenland. In deze policybrief onderzoekt het PBL hoe uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV) kan helpen die uitdagingen het hoofd te bieden.

Extra klimaatbeleid maakt Nederland onafhankelijker en zorgt voor groene economische groei. Maatregelen die leiden tot bijna 25 miljoen ton minder CO2-uitstoot, voorkomen jaarlijks ook 7,5 miljard kuub aardgasimport en 25 miljoen vaten olie-import. Bovendien zorgt dit jaarlijks voor €12 miljard aan economische investeringen, volgens de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE). 

De term ‘meerlaagsveiligheid’ (MLV) werd geïntroduceerd in 2009 in de ‘Beleidsnota Waterveiligheid’ van de Ministeries van V&W, VROM & LNV. Hiermee werd gedoeld op de inzet van een combinatie van maatregelen gericht op (1) preventie, (2) gevolgbeperking en (3) rampenbeheersing, met als doel om de risico’s van grootschalige overstromingen te beheersen op een maatschappelijk gewenst niveau. Meerlaagsveiligheid past bij een risicobenadering, waarbij niet alleen gestuurd wordt op het beperken van de kans op een overstroming (laag 1), maar ook op de mogelijke gevolgen (schade én slachtoffers) daarvan (de lagen 2 en 3).
In de hedendaagse praktijk wordt voor het beheersen van het risico op overstromingen vanuit het hoofdwatersysteem met name ingezet op preventie. Daardoor is het beeld is ontstaan dat meerlaagsveiligheid nauwelijks van de grond komt en dat automatisch ingezet wordt op het versterken van dijken en andere waterkeringen. In de notitie ‘Economische kijk op meerlaagsveiligheid. Gemiste kans of brug te ver?’ gaat Jarl Kind in op de ‘zin en onzin’ van meerlaagsveiligheid vanuit het economische perspectief, met een focus op het hoofdwatersysteem.

Onlangs is het rapport ‘The Economics of Water; Valuing the Hydrological Cycle as a Global Common Good’ uitgebracht door de Global Commission on the Economics of Water. Dit rapport benadrukt het belang van de totale watercyclus, waarbij niet alleen wordt gekeken naar blauw water dat we zien, maar ook naar groen water dat is opgeslagen als bodemvocht en in vegetatie, dat door verdamping en transpiratie weer in de atmosfeer terecht komt. Deze cyclus leidt niet alleen tot afhankelijkheid tussen bovenstroomse en benedenstroomse gebieden, maar ook tussen gebieden waar water verdampt en gebieden waar water neerslaat. De hydrologische cyclus is daarmee een mondiaal ‘common good’ dat sterk verbonden is met klimaatverandering en verlies aan biodiversiteit, waarbij het ene ook nog eens terugslaat op het andere. Hiermee is het beheer van de globale hydrologische cyclus tevens van groot belang voor het realiseren van alle Sustainable Development Goals. 

Nederland heeft de laatste jaren te maken met steeds vaker voorkomende periodes waarin het aanbod van zoetwater niet toereikend is voor de vraag. Dit heeft geleid tot beregeningsverboden voor de landbouw en gebruiksbeperkingen voor huishoudens en industrie. In het kader van het Deltaprogramma Zoetwater wordt momenteel gewerkt aan het weerbaar maken van Nederland tegen een zoetwatertekort in 2050. Naast de aanpak van de aanbodkant, wordt ook gekeken naar prikkels om afnemers te stimuleren om minder water te gebruiken, bijvoorbeeld door zuiniger om te gaan met drinkwater. Een van de mogelijke instrumenten die kunnen worden gebruikt om duurzaam gebruik van water te stimuleren is beprijzing. Op dit moment wordt er in Nederland echter niet echt gebruik gemaakt van prijsprikkels om de vraag te beperken.